مناره‌‌ها
مناره یا منار در لغت یعنی جای نور و روشنایی و در اصطلاح، بنایی است بلند كه از قدیم بر فراز ایوان اصلی مسجدها، زیارتگاه‌‌ها و مدارس دینی می‌ساختند و از آن برای پرتو افكنی و اذان‌گویی استفاده می‌كردند.
علاوه بر این، مناره یا گلدسته، نمادی از مهم‌ترین عناصر معماری است كه جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ معماری اسلامی و آداب و سنن اجتماعی ایران دارد. بنابراین، پیش از آنكه مناره در كنار مسجدها برای اذان‌گویی ایجاد شود، به عنوان برج‌‌های راهنمایی بوده كه مسافران را هدایت می‌كرده و در مواردی میلِ نشان راهنما به حساب می‌آمده است.
اكنون با احتساب دو مناره رفیع مسجد گوهرشاد، دوازده مناره در بناهای حوزه حرم حضرت امام رضا (علیه السلام) وجود دارد.
در مجموعة قدیمی آستان قدس رضوی، دو مناره با اختلاف قدمت وجود دارد؛ یكی در جنوب صحن انقلاب، نزدیك گنبد طلا و دیگری مقابل و به قرینه آن، در شمال صحن و بالای ایوان عباسی.
این دو مناره هر دو با روكش طلا تزیین شده‌اند و مناره نزدیك گنبد كه به صورت منفرد ساخته شده، از سابقه تاریخی و قدمت بیشتری برخوردار است.
احداث مناره به صورت منفرد تا قرن ششم ادامه داشته و از آن به بعد ساختن مناره به صورت زوج معمول شد. بنابراین، تاریخ بنای مناره كنار گنبد به اوایل قرن ششم باز می‌گردد كه به‌جای احداث دو مناره كنار گنبد، یك مناره ساخته شد. طهماسب صفوی در قرن دهم مناره مذكور را مرمت و به طلا آراسته كرد.
بعد از آن، نادر شاه افشار همزمان با طلاكاری ایوان امیر علیشیر، مناره كنار گنبد را نیز دوباره طلاكاری كرد.
بلندی مناره كنار گنبد، از سطح صحن انقلاب تا انتها، 5/40 متر و محیط آن حدود 13 متر است. ابتدای قسمت پایین گلدسته از سطح بام ایوان آجرچینی شده و بالای آن با كاشی تزیین یافته است. از بالای كاشی تا انتهای گلدسته با خشتهای مطلا از نوع خشتهای مطلای گنبد پوشیده شده است. زیر مناره، كتیبه‌ای به خط ثلث برجسته، حاوی صلوات بر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم (علیهم السلام) وجود دارد كه در آخر آن نوشته شده: «كتبه بهاء الدین محمد الخادم 1142 هجری». بعد از آن آیه شریفه «ان الله یمسك السموات و الارض ان تزولا» دیده می‌شود. آیه شریفه «انا فتحنا لك فتحاً مبیناً» نیزبه خط بنایی درشت، زیركاشی‌كاری ساقه مناره نوشته شده است. گلدسته كنار گنبد كه در 252 سال قبل طلاكاری شده بود، به دلیل ضخامت كم (حدود 4 هزارم میلیمتر) و تأثیر عوامل طبیعی، فرسوده و بدنما شده بود. از این‌رو پس از انقلاب اسلامی با خشتهای مطلای جدید بازسازی شد. به همین منظور، مانند بازسازی گنبد، خشتهای مطلای قدیمی و فرسوده برچیده و زیر آن بتون ریزی شد، پس از آن سطح گلدسته مجدداً با ورق‌‌های مسی كه به روش الكترولیت، حدود 16 هزارم میلیمتر روكش طلا شده بود، پوشیده شد. اكنون حدود 145 متر مربع خشت زرین بر سطح گلدسته وجود دارد.
دومین مناره، روی ایوان عباسی در شمال صحن انقلاب است كه از آثار عهد نادری به شمار می‌رود. در تاریخ آمده است: نادر شاه دستور داد گلدسته دیگری در مقابل گلدسته شاهرخی بسازند و گلدسته‌‌ها و ایوان امیر علیشیر نوایی در صحن انقلاب را طلا كنند. استاد علی نقی مشهدی در مدت یك سال، گلدسته جدید را ساخت و طلاكاری كرد.
این مناره نیز از نظر كاشی‌كاری و آجرچینی ساقه و طلاكاری بالای آن، به قرینه و همچون مناره كنار گنبد است. در كتیبه این گلدسته نیز صلوات بر معصومان (علیهم السلام) بر خشتهای زراندود به خط ثلث نوشته شده و در آخر آن عبارت
«فی ذیقعدة الحرام سنة 1145» و زیر آن به خط نستعلیق عبارت «عالی جناب سلالة السادات العظام امیر سید احمد الحسینی سركشیك و كلب عتبة علیة روضة رضویة محمد جعفر خادم فی شهر رمضان المبارك 1146» دیده می‌شود.منبع: سایت رضوی
تنظیم برای تبیان: سارا آزاد
