تبیان، دستیار زندگی
ماجرای جدیدی نیست؛ ماجرای پیشکسوتان قرآنی است که هنوز هم برای عامه مردم جلسه قرائت قرآن برپا می‏کنند و بعد از گذشت ده‏ها سال، جلسات قرآنی‏شان تعطیل نشده است. اما این ماجرا زمانی دوباره بر سرزبان‏ها می‏افتد که خیلی از قاریان جوان و البته بین‏المللی‏مان بگ
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تجربه40سال آموزش حرفه ای بر دوش

استاد علی اکبر حنیفی

اشاره:

ماجرای جدیدی نیست؛ ماجرای پیشکسوتان قرآنی است که هنوز هم برای عامه مردم جلسه قرائت قرآن برپا می‏کنند و بعد از گذشت ده‏ها سال، جلسات قرآنی‏شان تعطیل نشده است. اما این ماجرا زمانی دوباره  بر سرزبان‏ها می‏افتد که خیلی از قاریان جوان و البته بین‏المللی‏مان بگویند که زیاد راغب به برپایی جلسات آموزش عمومی نیستند! آن وقت باید سراغ پیشکسوتان رفت و درباره چرایی این ماجرا از آنها سوال کرد. علی‏اکبر حنیفی را می‏توان از جهات گوناگون دید و با او گفت‏وگو کرد؛ حنیفی استاد و مربی قرآن، حنیفی داور بین‏المللی، حنیفی پیشکسوت قرآنی و حنیفی قاری قدیمی اما یک چیز در همه این وجوه شخصیتی مشترک است و آن شادابی و سرحالی این استاد، داور، قاری و پیشکسوت است که بعد از چهار دهه فعالیت جدی و حرفه‏ای در جامعه قرآنی هنوز در چهره‏اش به خوبی دیده می‏شود.

قبل از شروع  گفت‏وگو، مجله شماره قبل آیه را به او دادیم. استاد نگاهی به جلد و تیتر اصلی آن انداخت و گفت: «خیلی‏ با این حرف که دوره  مصری‏ها تمام شده است، موافق نیستم. به نظرم اشتباه می‏کنید».

- ولی این حرف ما نیست. آقای شاکرنژاد چنین نظری داشتند و معتقد بودند که اگر هم قرار است تقلید کنیم، بهتر است سراغ بعضی قاریان ایرانی مثل خود او برویم!

ایشان هم اشتباه می‏کنند برای قرائت قرآن، سه سبک وجود دارد؛ تقلیدی، ترکیبی و تدوینی. زمانی که ما شروع کردیم نه ترکیبی وجود داشت و نه تدوینی. همه استادان، تقلیدی می‏خواندند. قاریان ایرانی سال‏ها همین یک سبک را داشتند. الان حدود هفت یا هشت سال است که قاریان برجسته ما که در مسابقات مقام کسب می‏کنند، به شکل ترکیبی؛ یعنی با تقلید همزمان از چند قاری، قرائت می‏کنند. آقای شاکرنژاد هم جزو همین قاریان است. هنوز میان قاریان ایرانی کسی را نداریم که ملودی خاص خودش را داشته باشد و اساسا هنر قرائت قرآن در ایران وارداتی است. شاید ده‏ها سال دیگر بتوانیم به این موفقیت دست پیدا کنیم ولی فعلا باید از استادان مصری تقلید کنیم. یادتان باشد که تقلید، مرحله اول است. این را همیشه به شاگردان جوانم در جلسه‏های هفتگی می‏گویم.

اگر تجوید به شکل قوانین خشک اجرا شود، می‏تواند تبدیل به ضد تجوید شود. اخیرا در جلسه‏های متعددی درباره «تجوید لحنی» صحبت کرده‏ام. به نظرم رعایت بعضی از قوانین تجوید به صورت صد در صد می‏تواند باعث ضعیف شدن قرائت شود.

- هنوز هم جلسه‏های هفتگی‏ آموزش قرائت قرآن‏تان به شکل مستمر برگزار می‏شود؟

سال 48 برگزاری این جلسه‏ها را شروع کردم و الان دقیقا 40 سال است که به طور منظم و مرتب، هر هفته این جلسه‏های عمومی برگزار می‏شوند. هر سه‏شنبه در حسینیه حضرت ابوالفضل (علیه‏السلام) خیابان شیخ هادی جلسه عمومی قرائت قرآن دارم.

- اما خیلی از قاریان جوان که اتفاقا رتبه‏های بین‏المللی کسب کرده‏اند، حاضر نیستند جلسه‏های قرآن را برای عموم مردم برپا کنند. شاید این جلسات قرآنی حسینیه‏ها و مساجد به دلیل همین بی توجهی‏ها نسبت به گذشته کمرنگ شده باشند. فکر می‏کنید که علت چیست؟

البته تعداد جلسه‏ها نسبت به زمان ما بیشتر شده است ولی باز هم حرف شما را قبول دارم، چون تعداد این جلسات با توجه به بضاعتی که الان وجود دارد باید ده‏ها یا حتی صدها برابر می‏بود. ریشه به وجود آمدن چنین مشکلی را در دو مساله می‏دانم؛ اولا قاریان جوانی که به درجات رسمی قرآنی می‏رسند و مقام‏های بین‏المللی کسب می‏کنند این روزها معمولا به طور مرتب به محافل قرآنی داخلی و خارجی دعوت می‏شوند و به همین دلیل فرصت ندارند که جلسات عمومی را به طور مستمر برگزار کنند نکته دیگر این است که قرار نیست یک قاری بین‏المللی و موفق در قرائت، توانایی اداره جلسه‏های قرآن و آموزش عمومی به مردم را داشته باشد. چه کسی گفته که یک قاری خوب، مربی خوبی هم هست؟ این توقع نابجای جامعه از یک قاری برجسته است. اتفاقا الان هم قاریان ممتازی داریم که جلسه‏های قرآنی خیلی قوی ندارند و در این زمینه موفق نیستند.

- البته بعضی از آنها جلسه‏های قرآن برپا می‏کنند و توانایی این کار را هم دارند ولی دوست ندارند جلساتشان عمومی باشد؟

نمی‏خواستم این حرف را بزنم، ولی به ندرت هم میان این قاریان جوان، غرور کاذب و بی‏توجهی نسبت به برگزاری جلسه‏های قرآن برای عموم مردم دیده می‏شود. آنها باید بدانند قرائت هم یک علم است که مسلما زکات این علم، نشر و گسترش آن، بین دیگران است. آموزش عمومی، یک وظیفه اسلامی برای همه قاریان به حساب می‏آید که باید بیشتر مورد توجه آنها قرار گیرد.

- خب، به عنوان کسی که 40 سال به طور مستمر جلسه‏های عمومی قرآن برگزار کرده‏‏اید، فکر می‏کنید چه باید کرد که این جلسات عمومی بیشتر شود؟

متاسفانه ما در زمینه توسعه جلسات قرآنی مبنای درستی نداریم. معمولا هم سراغ روش‏های سبک و سخیف می‏رویم. با اینکه استادان و شخصیت‏‏های قرآنی برجسته زیادی داریم ولی هیچ وقت سراغ‏شان نمی‏رویم و از آنها کمک نمی‏خواهیم. این دقیقا مشکلی است که به مدیران و مسوولان برمی‏گرد. با کمال تاسف باید بگویم که این روزها کسانی می‏روند دنبال گرفتن بودجه و امکانات برپایی  جلسه‏های قرآن که اساساً قادر به برپایی این جلسات نیستند. کسانی بودجه در دستشان است که نمی‏دانند چه کار باید بکنند. باید بدون تعارف بگویم که باندهایی، موسسه‏ها و سازمان‏های قرآنی را احاطه کرده‏اند و اجازه پیشرفت در این زمینه را نمی‏دهند!

هنوز میان قاریان ایرانی کسی را نداریم که ملودی خاص خودش را داشته باشد و اساسا هنر قرائت قرآن در ایران وارداتی است.

- فکر می‏کنید یا تامین بودجه، مشکلات برطرف می‏شود؟

به هر حال بخش اعظمی از مشکلات با پشتیبانی سازمان‏ها و نهادها از جلسه‏های قرآنی برطرف می‏شود این جلسه‏ها نیاز به سامان‏دهی دارند که فقط مسوولان توانایی این کار را دارند قبول کنید که یک قاری نمی‏تواند خودش هزینه‏های برپایی جلسات را پرداخت کند این هزینه‏ها باید به شکلی تامین شود. متاسفانه به نظرم بعضی مسوولان خوابند و روزمرگی را انتخاب کرده‏اند. با تمام احترامی که برای قرآن قائلم، ولی باید بگویم که در کشور ما، قرآن زنگ تفریح فعالیت‏های دیگر است فقط به عنوان یک برنامه برای پر کردن اوقات فراغت مردم به آن نگاه می‏شود. هر وقت برنامه نداریم، می‏گوییم یک نفر قرآن بخواند.

- نسل قاریان حرفه‏ای امروز با قاریان حرفه‏ای زمان شما چه تفاوت‏هایی دارند؟ قدیمی‏ها بهتر می‏خواندند یا امروزی‏ها؟

قرائت قاریان امروز شاید یک درجه از قاریان زمان ما بهتر باشد ولی واقعیت این است که این پیشرفت و حرکت رو به جلو اصلا کافی و مناسب نبوده است. پیشرفت داشته‏ایم ولی این پیشرفت به هیچ‏وجه با توجه به امکانات و شرایط موجود، مطلوب نبوده است. باید الان صدها برابر از وضعیت موجود جلوتر بودیم. ما هنوز هم یک قاری نداریم که ملودی خاص خودش را داشته باشد تا بگوییم به سبک تدوینی رسیده‏ایم. زمان ما نه نوارکاست بود، نه سی دی، نه شبکه قرآن، نه رادیو قرآن، نه نرم‏افزارهای چند رسانه‏ای، نه استادان متعدد و نه جلسه‏های مختلف. الان من خودم  در جلساتم هر قطعه قرائتی که مورد نظرم هست می‏توانم با بلوتوث به شاگردم بدهم تا او روی آن قطعه برای جلسه بعد تمرین کند باور کنید امکاناتی که امروز وجود دارد، جزو آرزوهای ما هم نبود، چون اصلا فکرش را نمی‏کردیم که تکنولوژی این‏قدر پیشرفت کند. میزان پیشرفت فعالان قرآنی ما با توجه به امکانات موجود، قابل قبول نیست. می‏خواهم بگویم از نظر کمیت پیشرفت داشته‏ایم ولی پیشرفت کیفی بسیار ضعیف بوده است.

- می‏پذیرید که مقصر بخشی از این پیشرفت نامطلوب، خود استادان و قدیمی‏ها هستند؟ به هر حال آنها باید بیشتر تلاش می‏کردند تا الان در جایگاه بهتری بودیم.

ما برای رسیدن به جایگاه بهتر نیاز به استادانی خاص داریم. حرفتان را قبول دارم، ولی ریشه این کم‏کاری قدیمی‏ها را در جای دیگری می‏دانم. متاسفانه هیچ سازمانی در کشور وجود ندارد که استادان قرآنی ما را آموزش دهد. استادان در سطوح اولیه آموزش قرآن متوقف شده‏اند به جای اینکه سازمان متولی به نخبه‏پروری و استاد‏پروری بپردازند، به فعالیت‏ها و آموزش‏های اولیه مانند اجرای برنامه‏های آموزش روخوانی و روانخوانی مشغولند.

- شما از شاگردان استاد مروت بوده‏اید. ایشان اخیرا گفته‏اند که نسل جدید قاریان، زیاد به تجوید اهمیت نمی‏دهند و بیشتر به مقامات می‏پردازند. شما هم با این حرف موافقید؟

معتقدم که اگر تجوید به شکل قوانین خشک اجرا شود، می‏تواند تبدیل به ضد تجوید شود. اخیرا در جلسه‏های متعددی درباره «تجوید لحنی» صحبت کرده‏ام. به نظرم رعایت بعضی از قوانین تجوید به صورت صد در صد می‏تواند باعث ضعیف شدن قرائت شود. قرآن را باید با استفاده از احکام صوتی، احکام لحنی، احکام وقفی و ابتدایی و احکام تجویدی، زیبا بخوانیم به نظم هر گاه حکمی به صورت طبیعی و غیر ارادی مانع از اجرای طبیعی حکم‏ور کن دیگری بشود آن حکم قابل چشم‏پوشی است، حتی اگر حکم تجویدی باشد.

- در یکی  دو سال اخیر شاهد تغییر آیین‏نامه داوری بوده‏ایم. به عنوان کسی که اولین آیین‏نامه داوری مسابقات قرآنی را تدوین کرده‏اید، تایید می‏کنید که آیین‏نامه قبلی باعث به وجود آمدن قاریان مسابقه‏ای می‏شد؟

منظورتان را نمی‏فهمم. قبلا قاریان می‏آمدند و قطعه‏ای را به انتخاب خودشان یا به انتخاب داوران، قرائت می‏کردند داور هم بر اساس آیین‏نامه به آنها نمره می‏داد. الان هم همین طور است.

- منظورم این است که گویا آیین‏نامه‏های قبلی خیلی قرائت قاریان را محدود می‏کرد ولی حالا مسوولان برگزاری مسابقات به این نتیجه رسیده‏اند که اگر دست قاریان را در قرائت باز بگذاریم. نتیجه بهتری حاصل می‏شود.

یکی از پیشنهادهایی که سال‏ها داشته‏ام این است که در مسابقات قرائت قرآن، رشته غیرتقلیدی بگذاریم؛ مثل اینکه اگر در مسابقات فعلی قاری یک غلط اعرابی داشته باشد، حذف می‏شود می‏توان در این رشته جدید هم گفت که اگر قاری، یک آیه تقلیدی بخواند، حذف می‏شود.

با حرفتان موافق نیستم. اتفاقا برعکس شما فکر می‏کنم که آیین‏نامه جدید بسیار ضعیف‏تر از آیین‏نامه قبلی شده است. متاسفانه آیین‏نامه‏ای که من نوشته بودم با تغییر مدیریت‏ها در سازمان‏های برگزارکننده مسابقات دستخوش تغییراتی غلط و غیرکارشناسی شد. عده‏ای آمدند و به صورت غیرکارشناسی، فقط عنوان‏ها را در آیین‏نامه قبلی بالا و پایین کردند. جالب است بدانید که بعضی از امتیازهای مثبت قرائت در آیین‏نامه قبلی به امتیازهای منفی در آیین‏نامه جدید تبدیل شده است. متاسفانه باید یگویم که بعضی‏ها فقط برای ابراز وجود، این آیین‏نامه‏ها را تغییر داده‏اند.

استاد علی اکبر حنیفی

- مهم‏ترین ضعف داوری‏های اخیر مسابقات بین‏المللی کشورمان را چه چیز می‏دانید؟

داوری‏ها سلیقه‏ای شده‏اند، به همین دلیل هم اعتراض‏ها بیشتر شده است. در مسابقات ما، هیچ کس بر کار داوران نظارت نمی‏کند. نابسامانی و به هم ریختگی آیین‏نامه به این مشکل دامن می‏زند. به ویژگی‏هایی که در قرائت ارزش کمتری دارد، نمره بیشتری تعلق می‏گیرد و برعکس. راستش این مسابقات با این شکل داوری، کمکی به پیشرفت جامعه قرآنی کشور نمی‏کند. مسابقات می‏توانند زمینه‏ مناسبی را برای تولد قاریانی با سبک تدوینی و نه تقلیدی و ترکیبی فراهم کنند، ولی فعلا این نقش را ندارند.

- پیشنهاد شما برای بهتر شدن مسابقات چیست؟

یکی از پیشنهادهایی که سال‏ها داشته‏ام این است که در مسابقات قرائت قرآن، رشته غیرتقلیدی بگذاریم؛ مثل اینکه اگر در مسابقات فعلی قاری یک غلط اعرابی داشته باشد، حذف می‏شود می‏توان در این رشته جدید هم گفت که اگر قاری، یک آیه تقلیدی بخواند، حذف می‏شود. اگر این کار را بکنیم، می‏توانیم امیدوار باشیم که در ده سال آینده در کشورمان قاریانی با سبک تدوینی و با ملودی مخصوص خودشان خواهیم داشت.

دانیال ابوالحسن / فاطمه عباسی، مجله همشهری آیه


تنظیم برای تبیان: الف_شکوری