مراتب و درجات تلبیه و لبّیك‌گویان
یكی از مناسك حج مسئله لبیك گفتن است كه احرام با این تلبیه بسته می‌شود. بعد از احرام مستحب است انسان این لبیك‌ها را ادامه بدهد تا آن محدوده‌هایی كه خانه‌های مكه پیدا بشود و مانند آن. این لبیك گفتن كه انسان در هر فراز و نشیبی لبیك می‌گوید، در هر اوج و حضیضی لبیك می‌گوید؛ برای آن است كه در هر آن، آن عهد را تجدید كند.
كسانی كه به مكه مشرف می‌شوند - حج یا عمره - انجام می‌دهند و «لبیك» می‌گویند، چند گروهند؛ چون ایمان درجاتی دارد مؤمنان هم درجاتی هستند،
تلبیه هم مراتبی دارد. همه می‌گویند «لبیك» اما بعضیها سؤال انبیا یا دعوت انبیا و اعلان انبیا را لبیك می‌گویند، بعضیها دعوت الله را لبیك می‌گویند، بعضیها می‌گویند «لبیك داعی الله لبیك داعی الله»
(1)؛ یعنی ای كسی كه ما را به الله دعوت كرده‌ای ما تلبیه گفتیم یعنی لبیك گفتیم، یعنی اجابت كردیم، یعنی آمدیم. اینها متوسطین از مؤمنین و زائران بیت خدایند؛ اینها كسانی‌اند كه دعوت ابراهیم خلیل را اجابت می‌كنند. ابراهیم خلیل هم مردم را به زیارت بیت الله دعوت كرده است؛ نه به غیر از این، فرمود: «وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلی كُلِّ ضامِرٍ یَأْتینَ مِنْ كُلِّ فَجِّ عَمیقٍ»(2) ؛ اذان همان اعلان كردن و اعلام عمومی دادن است (به صورت علن و آشكار).
عده‌ای سخنان ابراهیم خلیل را می‌شنوند و همان را جواب می‌دهند، می‌گویند «لبیك داعی الله، لبیك داعی الله» از این فراتر كسانی‌اند كه دعوت الله را می‌شنوند و آن دعوت را پاسخ می‌گویند؛ چون ذات اقدس الهی در قرآن كریم این چنین فرمود: «وَ لِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً»(3) ؛ یعنی از طرف خدا بر بندگان مستطیع حج واجب است. منظور از مستطیع، كسی كه مالك باشد و مالدار باشد، نیست. مستطیع یعنی كسی كه بتواند این سفر را به صورت عادی طی كند بعد هم مشكلی نداشته باشد؛ خواه مال داشته باشد، خواه به عنوان خدمات باشد، خواه به عنوان مهمانی باشد، خواه كسی او را اجیر كرده باشد، مستطیع نائب شده باشد در همه موارد می‌شود مستطیع . انسان مستطیع دعوت خدا را باید لبیك بگوید چون خدا فرمود: «وَ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً»(4)
این زائر بیت الله كه جزء اوحدی از مردان با ایمان است به خدا پاسخ مثبت می‌دهد می‌گوید: «لبیك ذا المعارج لبیك لبیك داعیاً الی دارالسلام لبیك ... لبیك مرهوباً مرغوباً الیك لبیك»(5)
اینگونه از تلبیه‌ها نشان می‌دهد كه زائر بیت الله جواب خدا را می‌دهد؛ نه جواب خلیل خدا را؛ گرچه جواب خلیل خدا هم جواب خداست؛ گرچه جواب خدا هم بدون جواب خلیل خدا نیست اما این شهود عارف است و زائر بیت الله است كه فرق می‌كند.
تلبیه‌ها هم یكسان نیست گرچه ممكن است كسی بگوید: «لبیك ذا المعارج لبیك» ولی در حقیقت دارد «وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ»(6) را لبیك می‌گوید. دعوت خلیل را لبیك می‌گوید؛ نه دعوت جلیل را چون هر اندازه كه انسان در آن مرحله اول پاسخ داد به همان اندازه در مقام ظاهر هم لبیك می‌گوید.
پینوشتها:
1- الكافی، ج 4، ص 206.
2- سوره حج، آیه 27.
3- سوره آل‌عمران، آیه 97.
4- سوره آل‌عمران، آیه 97.
5- الكافی، ج 4، ص 335.
6- سوره حج، آیه 27.
برگرفته از اسرار و معارف حج(6)، جوادی آملی، با کمی دخل و تصرف .
گروه دین و اندشه تبیان، هدهدی
