به مناسبت روز جهانی دیابت

دیابت قابل علاج نیست، ولی قابل کنترل است

14 نوامبر (23 آبان 1388) هر سال، روز جهانی دیابت نامیده می‌شود.

دیابت، یک بیماری هزار چهره است و در هر مریضی به شکلی ظاهر می‌شود. من هیچ دو بیمار دیابتی را نمی‌شناسم که کاملا، یکی باشند. لذا نمی‌توان برای تمام بیماران دیابتی، یک نسخه واحد پیچید و یک دستورالعمل واحد تدوین نمود.

از طرف دیگر، دیابت، یک بیماری شایع، پرعارضه، مزمن و صعب‌العلاج است. اگر در این چند واژه دقت کنید، درخواهید یافت که دیابت چه دامنه‌ وسیعی دارد.

دیابت می‌تواند دارای چهره‌ای خشن یا ملایم باشد. برخورد ما با دیابت نیز متناسب با شدت و ضعف این بیماری است، مثلا بیماری دیابتی که در آستانه ی قطع عضو است، با بیماری که با مصرف یک قرص در روز بیماری خود را کنترل می کند، فرق دارد.

در حال حاضر دیابت، قابل علاج نیست، ولی قابل کنترل و مهار شدنی است.

تغییر تقسیم‌بندی‌های دیابت

از سال 1997، تقسیم‌بندی دیابت، تغییر پیدا کرد. امروزه، دیگر اصطلاحاتی مانند دیابت وابسته به انسولین و غیروابسته به انسولین، منسوخ شده‌اند و بی‌معناست زیرا هر بیمار دیابتی، بدون توجه به سن، ممکن است در مرحله‌ای از بیماری، احتیاج به انسولین داشته باشد.

حدود 20 سال طول کشید تا دیابت نوع I تبدیل شود به دیابت نوع 1.

دیابت نوع 1

مبتلایان به این دیابت، 5 تا 10 درصد کل مبتلایان به دیابت را تشکیل می‌‌دهند. این نوع از دیابت زیر سن 30 سالگی، خصوصا در کودکان و نوجوانان، دیده می‌شود، ولی در هر سنی امکان دارد ظاهر شود.

دیابت نوع 1 نیاز به عواملی چون استعداد ژنتیک، ویروس و واکنش ایمنی‌زا دارد تا ظاهر شود. غلظت انسولین خون در دیابت نوع 1، صفر یا نزدیک به صفر است.

شروع دیابت نوع 1، پر سر و صدا و با عطش فراوان، پرادراری، پرنوشی، پرخوری و لاغری سریع همراه است.

به دنبال اولین حمله کتواسیدوز، گاهی بیماری برای مدتی ساکت و بدون علامت می‌ماند و نیازی به درمان ندارد. این مدت را دوره ماه‌عسل می‌نامند. توصیه می‌شود که طی این مدت هم مقدار کمی انسولین تزریق شود، زیرا این دوره کوتاه، به زودی تمام خواهد شد.

درمان دیابت نوع 1، منحصرا تجویز انسولین است و تجویز قرص‌های ضددیابت در کودکان و نوجوانان، تحت هر عنوانی(حتی اصرار و تمرد بیمار)، یک خطای پزشکی محسوب می‌شود.

دیابت نوع 2

مبتلایان به این دیابت،90 تا 95 درصد کل مبتلایان به دیابت را تشکیل می‌دهند. این نوع از بیماری، معمولا بالای 40 سالگی دیده می‌شود، ولی بروز آن در هر سنی (حتی کودکان) ممکن است. اخیرا دیابت نوع 2 همراه با چاقی در کودکان بیشتر از سابق دیده می‌شود.

عوامل خطر آن شامل چاقی، کم‌تحرکی و سابقه دیابت بارداری می‌باشد.

غلطت انسولین خون در دیابت نوع 2 ، معمولا طبیعی است و یا حتی زیادتر از حد طبیعی، ولیکن یک مقاومت محیطی نسبت به انسولین وجود دارد.

از ویژگی‌های دیابت نوع 2، بی‌سر و صدا بودن و روند تدریجی آن است و غالبا در یک آزمایش خون اتفاقی تشخیص داده می‌شود.

کنترل دیابت، یک هنر است که هم پزشک و هم بیمار، باید از چنین هنری برخوردار باشند.

عوارض عروقی از مختصات دیابت نوع 2است. گاهی بیماری، زمانی تشخیص داده می‌شود که به شبکیه چشم رسیده است و یا به بیماری قلبی یا فشار خون بالا، منجر گردیده است، بدون آن که قبلا، قند خون بالایی گزارش شده باشد. در واقع عوارض بیماری، به صورت علایم، ظاهر می‌شوند، بدون سر و صدا و بی مقدمه (بر خلاف نوع 1).

چاقی، مادر دیابت نوع 2 تلقی می‌شود. این بیماران معمولا یا چاق‌اند و یا 80 درصد آنها روزی چاق بوده‌اند.

مصرف قرص‌های ضد دیابت، حفظ وزن مطلوب، اصلاح شیوه زندگی، ورزش و در صورت لزوم تزریق انسولین در درمان آن موثرند، اما قدم اول در درمان، اصلاح شیوه زندگی و سپس تجویز متفورمین (قرص‌ ضد دیابت) است.

دیابت بارداری

دیابت بارداری به حالتی از دیابت گفته می‌شود که برای اولین بار، در دوران بارداری ظاهر می‌شود، بدون اینکه سابقه‌ای از دیابت قبلی در بیمار وجود داشته باشد.

دیابت بارداری معمولا بعد از وضع‌حمل، به حالت طبیعی برمی‌گردد، ولی در بعضی خانم ها به دیابت دایمی تبدیل خواهد شد.

2 تا 5 درصد کل بارداری‌ها، با دیابت بارداری همراه است (در ایران حدود 4 درصد).

عدم تشخیص و درمان به موقع، عوارض سختی برای مادر و جنین به همراه خواهد داشت و به سقط جنین یا تولد نوزاد مرده یا نوزاد چاق (بیش از 4 کیلو) منجر خواهد شد.

از آنجایی که در 50 درصد موارد از دیابت بارداری، هیچ سابقه‌ای از دیابت قبلی وجود ندارد، لذا شرط احتیاط حکم می‌کند که هر خانم باردار سالمی، به عنوان فرد مبتلا به دیابت بارداری در نظر گرفته شود تا خلاف آن ثابت گردد.

ساده‌ترین آزمون برای تشخیص دیابت بارداری، این است که هنگام مراجعه ی زنان باردار به آزمایشگاه در هر ساعت از روز، بدون توجه به زمان غذا خوردن، 50 گرم گلوکز خوراکی به آنها خورانده می‌شود و یک ساعت بعد گلوکز (قند) خون اندازه‌‌گیری شود. اگر 140 یا بالاتر بود، تا 80 درصد دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.

تکرار این آزمون با 100 گرم گلوکز خوراکی، در مرحله بعد انجام می‌شود.

دیابت دارویی

داروهای زیر قند خون را بالا می‌برند و می‌توانند یک دیابت نهفته را آشکار سازند:

دیازوکساید(ضد فشار خون، ضد ترشح انسولین)، سیکلوفسفاماید(ضد سرطان، ضد ایمنی)، گلوکو کورتیکوییدها، تیازیدها، پنتامیدین، آلفا، اینترفرون، اسیدنیکوتینیک، استروژن و پروژسترون.

دیابت دارویی، موقتی است و با قطع دارو، قند خون طبیعی می‌شود، مگر اینکه بیمار در مرحله پیش از دیابت (دیابت مخفی) باشد که در این صورت، دیابت او دایمی می‌شود.

واکور که یک ماده سمی و نوعی مرگ‌موش است و برای معدوم کردن جوندگان موذی مورد استفاده قرار می‌گیرد، مخرب سلول های تولید کننده انسولین در لوزالمعده است و مصرف اشتباهی آن، به دیابت دایمی منجر خواهد شد.

دکتر منوچهر جزایری متخصص داخلی

فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم