چشمه هایی به گرمی آفتاب
مروری بر جاذبههای گردشگری طالقان
انگار یادمان رفته است همین حوالی شهرمان دیاری است خوش آب و هوا، بدون بوق و كرنای گوشخراش این كلانشهر. درختانی بلند بالا و چشم اندازی غیرقابل وصف كه تخیل و روح را اندكی شاعر میكند. راهی به سوی وادی آرامش. درست فكر كردید. تابلوی خیال انگیز ما هنوز چیزی كم دارد، رودی خروشان، پس آرام نگاهت را به شاهرود بینداز تا...
اما باز انگار هنوز چیزی كم است شاید بیشتر از یك چیز. چرا كه درختان با سبز ماندن و قامت برافراشتن معنی میشوند، پرندهها به بهانه آسمان آبی و كوهها به هزار و یك دلیل دیگر. اما انسان... مانده كه خود را دوباره و دیگر باره، معنا كه نه، بلكه پیدا كند. گاه این رفتن به دشت و كوه بهانهای است برای با خود بودن... بگذریم. حالاهمین پنجشنبه و جمعه اگر عزم سفر كردید، این بار طالقان را به شما پیشنهاد میكنیم. درست در 120 كیلومتری شمال غرب تهران. البرز تو را میزبان خواهد بود.
نمیدانم مسیر را چگونه پیمودهاید، با دوستانتان گپ میزدید یا متحیر شاهكار طبیعت بودید یا شاید در خود خلوتی دیگر ساز كردهاید. به هر حال، اما اوج زیبایی درست در آخرین پیچ گردنه ابراهیمآباد پدیدار میشود؛ زیبایی كه حاصل هماهنگی عناصر بیبدیل خلقت هستند. همه و همه در شكلگیری فرهنگ و باور مردمان نقشی ماندگار داشتهاند. اینجا طالقان است با باورهایی سخت عمیق از دوران كهن. پی بردن به این باور و آیین كهن كار پیچیدهای است، اما برخی از آنها را میتوان به مدد دانش باستانشناسی بازخواند. كشف پیكرههای ساخته شده كه حاوی مفاهیمی همچون قداست زمین، باروری و زایندگی هستند خود نشانی از تمدن و آیینی كهن در این دیارند. انگار با عبور از گردنه، دروازهای جدید به سوی تمام زیباییها گشوده میشود.
شاهرود، ترنم خوش لحظهها
ایرانیها سخت به باغ و جویبار علاقهمندند. آن هم در حالی كه صدای موزون پرندهها در فضای آن پیچیده باشد. مسلما شما هم از آن دسته هستید. درمیان دره، شاهرگ حیاتی طالقان به نام شاهرود هنوز پرخروش است. اصلا نمیتوان طالقان را بدون شاهرود تصور كرد بجز كوههای عریان و برهوت! این سرچشمه حیات از كوهپایههای شرقی آغاز و با طولی نزدیك به 105كیلومتر به سوی غرب رهسپار است. میرود تا همراه 15 رودخانه كوچك و بزرگ دیگر به قافله سپید رود برسد و پس از امتزاج با آبهای قزل اوزن راهی دریای خزر شود و به غایت خود نایل آید؛ رودی كه هر لحظه نو میشود و هر آیینه منادی تبلور تازهایی از حیات است.
لابد با این اوصاف حتما میخواهید دلی به آب بسپارید و روان خویش را برپیكره آن رها سازید؛ اما به شدت از این كار خودداری كنید. آب چنان خروشان و پر ابهام است كه بجز اهالی محل كمتر كسی از ناشناختههای آن آگاه است. هر ساله هم تعدادی نابلد در این رود عصیانگر غرق میشوند. پس فعلا بهتر است به دیدن جمالش و شنیدن آوازش بسنده كنید تا بعد.
البته برای مهار این رود طغیانگر، سد مخزنی در طالقان با ظرفیت 220 میلیون متر مكعب ساخته شد كه با وجود فواید وافرش به دلایلی همچون نبود اطمینان از وجود آثار باستانی پیش از آبگیری سد، خسرانی غیرقابل جبران برجای نهاد.
حالا كه روان خویش را در طبیعت با صفای طالقان و در پای رشته كوههای طالقان روان ساختید، تن خویش را درچشمههای آب گرم جاری كنید تا اندكی از كسالت شهرنشینی فارغ شوید. رشته كوه البرز دارای چشمههای فراوان آب، آب معدنی و آب گرم است. مطمئنا از فواید چشمههای آب گرم زیاد خواندهاید و شنیدهاید. مشهورترین این چشمهها عبارتند از: آبگرم روستای گراب، آبگرم گنداب در روستای دهدر، آبگرم چاكسر در روستای هرنج،آبگرم سه كوهه روبهروی لمبران، آبگرم روستای خچیره و چشمه پرآب و سرد الرویا واقع در ارتفاع 3850 متری نوار كوه روستای تكیه ناوه. حال به واسطه موقعیت اسكان خویش میتوانید نزدیكترین را انتخاب كنید و راهی شوید.
البته اینها تنها نمونهای از زیباییهای آبی طالقان است. به واسطه موقعیت كوهستانی طالقان و بارش نزولات آسمانی، آبشارهای متعدد فصلی و دائمیدر انحناء و سینه كوهها و دامنه ارتفاعات وجود دارد كه خیره شدن در آن زیباترین ترانههای زندگی را در ذهن میسازد. آبشارهایی كه بیتامل ترانه شكر را زمزمه میكنند. مشهورترین این آبشارها عبارتند از: آبشار كركبود در شمال روستای كركبود، آبشار شل بن در غرب روستای بزج، آبشار تره نو در جزینان دربند و آبشار آسكان در روستایی به همین نام، آبشار سفیدآب در جوار مزرعه و كوهی به همین نام كه در غرب قله شاهالبرز و آبشار سوهان در روستای سوهان واقع است.
البته آبشارها در هر فصلی رنگ و نوایی دارند، بویژه در فصل زمستان كه جلوهگر دیگری از زیبایی طبیعت هستند، چون در این فصل به دلیل سردی هوا، آب قندیلهای یخ تشكیل میدهد و این خود سیاحتی در دنیای زیبای خیال است.
در اعماق غارها
هنوز هم غارها برای انسانهای هر نسلی حاوی رازهایی هستند كه انسان جستجوگر به زعم و توان خویش در ذهن معنی میكند. این دیار پر از این رازهاست و هر گردشگر با چشمهای كنجكاو خویش پای به درون آن مینهد و با تامل از آن خارج میشود. انگار آدمی بار دیگر به فكر انسان نخستین فرو میرود و به چگونگی زندگی و تعامل آنها با طبیعت میاندیشد. طالقان از این دست غارها فراوان دارد پس وقت تلف نكنید و بیدرنگ داخل شوید. از مهمترین غارهای منطقه میتوان به غار بزج اشاره كرد. این غار در روستای بزج طالقان واقع شده و در گذشته، از آن به عنوان پناهگاه استفاده شده است. آثاری از كارهای دستی و محل دروازه و دیدبانی و همچنین نشیمنگاه در آن مشاهده میشود. طول این غار 25متر است.
غار دیگر در این منطقه غار كلهسنگ است در كوهی به همین نام كه در نزدیكی قریه سوهان و قریه آرتون واقع شده، اما برای ورود به آن باید اندكی محتاط بود، چرا كه دهانه غار بسیار تنگ است. پس از پیشروی در غار، دهانه چاهی به عمق 4 متر نمودار میشود كه باید به كمك طناب از آن پایین رفت و در آنجا محوطه بزرگی دیده میشود كه تعداد زیادی اسكلت انسان روی هم انباشته شده است. درون این غار، منابع آبهای زیرزمینی دیده میشود و از سنگچینیهای دستی درون غار استنباط میشود كه سابقا عده زیادی درون این غار میزیستهاند. هنوز غارهای زیادی باقی ماندهاند كه اگر شما همچنان علاقهمندید میتوانید به داخل آنها سرك بكشید مثل غار دهدر، غار دنبلید، غار گراب، غار جزینان، غار ویران گلیرد در3 طبقه، غار قلعه ارژنگ میناوند، غار لهران و...
ناگفته پیداست كه غارها هم به نوبه خود حفاظت و مراقبت ویژهای نیاز دارند، چرا كه همواره چنین مكانهایی یكی از مهمترین مراكز مطالعاتی باستانشناسان و مورخان بوده است. یكی از این غارها كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است غار مرغبند در شمال روستای ناریان است. به باور بسیاری از كارشناسان این امكان وجود دارد كه غارهای موجود در طالقان شاید مراكز زندگی و گذر انسانهای عصر برون سنگی باشد.
جدای از غارها، مكانهای دیگری وجود دارند كه دیدنشان خالی از لطف نیست. شاید حتی كمیهم بیشتر از غارها مرموز باشند مثل دخمهها! درست حدس زدید در اینجا 2 دخمه وجود دارد كه دیدنشان را به شما پیشنهاد میكنیم. نخست دخمه باستانی خلیزر كه در مزرعهای به همین نام در روستای وركش قرار دارد و دارای اتاقها و محل نشیمن است. دیگری دخمه باستانی بادامستان است كه در جوار امامزاده یوسف، روبهروی روستای وشته قرار گرفته و حدود 10 اتاق دارد. بهتر است هر آنچه در این لحظه به ذهنتان میرسد ثبت كنید شاید برای شما الهامبخش ایدههای جدیدی باشد.
در بیت بزرگان
هر كس كه اندكی در احوال مشاهیر نظر افكنده باشد، بدون شك بزرگانی همچون دكتر حشمت، یار میرزا كوچكخان جنگلی، مرحوم آیتالله طالقانی و جلال آلاحمد را بخوبی میشناسد، چرا كه همگی آنها به سهم خود برگهای مهمیاز تاریخ ایران ما هستند. سید محمود طالقانی در 15 اسفند 1290 شمسی در روستای گلیرد طالقان به دنیا آمد. وی ابتدا در طالقان و سپس درقم به تحصیل علم پرداخت و برای ادامه تحصیل راهی شهرهای دیگر شد. منزل این مبارز سیاسی معاصر در همان روستا قرار دارد كه میتوانید از آن دیدن كنید. دكتر حشمت طالقانی هم كه به عنوان مغز متفكر جنگلیها شناخته شده و همگی از او بسیار شنیدهاید و فیلمها دیدهاید؛ اما علاوه بر این سه راد مرد، بزرگان دیگری در این دیار خوش درخشیدهاند كه میتوان از دكتر مهدی قدسی، شیخ عبدالمجید یا درویش خان اول، صنیع همایون مرجانی هنرمند نقاش و قلمدان ساز معروف دوره قاجاریه، درویشخان دوم، سیدمحیالدین علوی طالقانی حكیم و ادیب طالقانی، دكتر یحیی پویا، غلامحسین امیرخانی و...نام برد.
طالقان نه یك دنیا
انگار هر چه بیشتر میمانی یا میخواهی بدانی زمان برای دیدن آنها كم خواهید آورد. در هر گوشه و كوی و كوهسار طالقان گنجینهای نهفته است كه ادراك آن بصیرتی میطلبد، البته برای یك گردشگر حرفهای كه میخواهد شناخت نسبی از منطقه به دست آورد حضور یك راهنمای خبره الزامی است؛ هر چند در یك سفر كوتاه نمیتوان از همه اماكن بخوبی دیدن كرد، اما از بناهای دیگری كه در گذر زمان و از بلایای طبیعی به سلامت گذر كرده است میتوان به برخی قلعهها، امامزادهها، مقابر، حمامها و آسیابهای آبی همچون ارژنگ قلعه در میناوند، قلعه منصور و قلعه كیقباد در شمال هرنج، قلعه دختر در گنه ده، قلعه پراچان و قلعه فاتیس، امامزاده هارون در جوستان، شاه محمد حنیفه در كركبود، امامزاده زكریا در میراش، امامزاده ابراهیم در تكیه ناوه و نیز امامزادههای روستاهای سیدآباد، اورازان، كش، كشه رود، كلاه رود، اسفاران، خجیره، بقعه میر در وشته و مقابر پیران در میزان، مهران،گنهده و آوانگ، بقایای آسیابهای آبی در برخی روستاها و نیز آثار نهر بزرگ انتقال آب از طالقان به قزوین در امتداد قلههای رشته كوههای جنوبی طالقان اشاره كرد.
شیرین و تلخ
اكنون در مورد جاذبهها و ارزش گردشگری منطقه طالقان به طور نسبی به ظرفیتهای بالقوه آن پی بردهاید. طالقان دیاری است با پیشینه تاریخی غنی كه در هر گوشه و كنار آن، آثار و محوطههای باستانی به همراه موسیقی و فولكلور غنی باقی مانده است. كافی است بدانید تا به حال حدود 30 اثر در این منطقه، جزو آثار ملی به ثبت رسیده است. وجود این عناصر در كنار طبیعت كوهستانی، خوش آب و هوا و رودخانهای بزرگ میتواند به عنوان یك ارزش و ثروت ملی محسوب شود؛ اما با وجود این به دلیل عدم سرمایهگذاری مناسب همچون یك اقامتگاه مناسب برای گردشگران،عدممراقبت از محیط زیست و... پیامدهایی را در پی داشته كه جبران آن نیازمند هزینهای بیشتر و زمانی طولانیتر خواهد بود. امروزه مردمان محلی با وجود مهماننوازیشان، از آلودگی محیط زندگیشان توسط شهرنشینان دل چندان خوشی ندارند.
برنامهریزی مناسب توسط مسوولان مربوط، سرمایهگذاری لازم در حوزههای گردشگری، ساخت و تجهیز امكانات رفاهی و تهیه نقشه جامع گردشگری منطقه میتواند از اقدامات اولیه این مكان باشد. علاوه بر آن انجام مطالعات باستانشناسی، حفظ حریم زندگی اهل محل، قانونمند شدن ساخت و سازها از دیگر مواردی است كه اهتمام به آنها ضروری به نظر میرسد. در برخی موارد با روی آوردن شهرنشینان و خرید زمین كشاورزی برای ساختن ویلا علاوه بر افزایش قیمت بیرویه زمین موجب افزایش مهاجرت اهالی منطقه به شهرها شده است؛ سرزمینی سبز برای جستن و یافتنی دوباره؛ سفری به سوی خویشتن... اینجا طالقان است.
منبع: جام جم