وقت مشترک

نگاهی به تله فیلم «اوقات مشترک آنها» به انگیزه پخش از تلویزیون

«اوقات مشترک آنها» عنوان فیلمی بود که از شبکه سوم سیما برای مخاطبان پخش شد .فیلمی خوش ساخت که از ابتدا تا انتها قصه خود را بطور ساده و روان برای مخاطب تلویزیون روایت کرد. بد نیست قبل از هر اظهارنظری در مورد محتوا و ساختار این فیلم تلویزیونی، به پیشینه فیلمسازی سید حاتمی اشاره کنیم.

سید حاتمی با دستیاری صحنه در فیلم سینمایی «پناهنده» ساخته مرحوم رسول ملاقلی پور وارد سینمای حرفه‏ای شد. البته قبل از آن تعدادی فیلم کوتاه را در مقام کارگردان تجربه کرده بود و سال‏ها نیز به عنوان دستیار و برنامه‏ریز در سینمای حرفه‏ای و سریال‏های تلویزیونی فعال بوده است. تله فیلم اوقات مشترک آنها سومین اثر این فیلمساز محسوب می شود که برنده تندیس سیمین از جشنواره رشد شده است. دو فیلم قبلی این فیلمساز ـ تله فیلم «بچه های ابری» (تولید 1385 برنده پروانه زرین از جشنواره کودک و نوجوان و تله فیلم «انگشتر» (تولید سال 1390) دومین ساخته این کارگردان محسوب می‏شود.

خط سیر اوقات مشترک آنها  اوضاع و احوال مشترک اعضای خانواده‏ای است که به نوعی هر کدام با نیازهای مالی و اقتصادی درگیرند... آقای یونس (مسعود کرامتی) کارمند بانکی است که به دلیل گرفتاری مالی در تامین هزینه جهیزیه دختر خود، به هیچ قیمتی حاضر نیست شرافت شغلی و خانوادگی خود را فدای این نیاز مالی کند و در عین حال تلاش او برای تامین این هزینه هر بار با در بسته‏ای مواجه می شود...! نکته اساسی که در این فیلم به چشم می ‏خورد، قابل باوربودن آدمها و فضای فیلم سید حاتمی است که آن هم به انتخاب درست و هوشمندانه کارگردان در انتخاب بازیگران و بازی ساده و بی‏پیرایه آنها بر می‏گردد. از انتخاب مسعود کرامتی (آقا یونس) با بازی زیبا و گیرا به عنوان محور اصلی و پدرخوانده گرفته تا سایر اعضای خانواده و مخصوصا کودک خردسال اشکان! فیلمساز با انتخاب لوکیشن خانه قدیمی نیز برای اعضای این خانواده ثابت می کند جنس این افراد اجتماع و موقعیت مکانی و شخصیتی آنها را می‏شناسد و با این فضاها و آدمها مأنوس بوده و همین شناخت از این رفتارهای اجتماعی افراد باعث شده تا کارگردان بتواند یک اثر اجتماعی باورپذیر و ارزشمند را به طور ساده و روان و به دور از زیاده‏”ٹگویی‏های رایج برای تماشاگر تلویزیون ارائه کند.

نکته مهم محتوایی که سید حاتمی در این اثر خود ارائه می‏دهد و می‏تواند شالوده اصلی فیلمنامه این اثر را تشکیل دهد، این است که فردی که در تأمین نیاز مالی خانواده خود مستأصل و درمانده شده در هیچ شرایطی حاضر به خارج شدن از دایره انسانی و حوزه اخلاقیات و وجدان درونی خود نیست و علی رغم نیازهای شدید مالی تک تک اعضای خانواده، حاضر نیست نیازهای زندگی افراد خانواده را با شرافت خود معامله کند که مضمونی بسیار ارزشمند برای فیلمنامه این اثر تلقی می شود. طراحی و شخصیت پردازی افراد (داماد، پسر و دخترها) که هر کدام با گرفتاری های روزمره زندگی دست به گریبان بوده و نمونه‏ای از هزاران افراد گرفتار و درگیر جامعه هستند، با بازنمایی بخشی ولو اندک از زندگی خصوصی این طیف از افراد جامعه، با ظرافت و نکته سنجی فیلمساز همراه بوده و تماشاگر را به همذات پنداری با تک تک آنها فرا می‏خواند و حتی گاه احساسات بیننده را نیز با حسی مشترک و با درک مشکلات و سختی‏های موجود در اینگونه خانواده‏ها جریحه دار می‏کند.

فیلم سرشار از رفتارهای مثبت و منفی آدمهاست که در تقابل با هم قرار می‏گیرند که به تعلیق قصه فیلم کمک می‏کند. طیفی از افراد خانواده که در مقابل پدری شرافتمند جبهه گرفته و او را به سخاوتمندی بیش از حد برای دیگران و نداری و کم کاری برای خانواده محکوم می‏کنند و پدری که صبورانه در مقابل این هجمه‏ها و جبهه گیری‏ها مقاومت می‏کند و به هیچ قیمتی حاضر نیست از دایره انسانی خود خارج شود. میتوان گفت که شخصیت آقا یونس، نمونه بارزی از طیف گسترده‏ای از افراد جامعه است که در هیچ شرایطی حاضر به گذر از خطوط قرمز زندگی و عبور از مرز اخلاقیات و تدین و نیک رفتاری خود نیستند که محوریت اثر را شامل می‏شود. دکوپاژ کار سید حاتمی ساده و حرکات دوربین روی دست او در جای جای فیلم و سکانسها درست و بجا دیده می‏شود و همزمان با بازی‏های روان اعضای خانواده و مخصوصاً بازیهای کودکانه اشکان و نوع ارتباط عاطفی او با پدربزرگ، بیننده را به طور ملموسی در شرایط تک تک افراد درگیر با پول خانواده قرار داده و بازیهای قابل قبولی ارائه می‏”ٹشود.

تنها نکته‏ای که در این فیلم به نظر اغراق آمیز می‏رسد که آن هم به فیلمنامه کار بر می‏گردد، گره افکنی‏های پی در پی در حل مشکل مالی آقا یونس است که نهایتاً به اتفاق عجیبی منتهی می شود و به طور اتفاقی و ناخواسته دغدغه مالی آقا یونس با سرقت از بانک و جا به جا شدن ساک پر از پول در آن شلوغی سرقت پیش می‏رود که اندکی ناملموس جلوه می‏کند و فکر مخاطب با این موضوع درگیر می‏شود که شاهد یک اتفاق و معجزه نادر و خیلی بزرگی مثل سرقت مسلحانه از بانک بوده که قرار است بعد از سرقت با جا به جایی یک ساک پر از پول و ارسال اتفاقی آن به جمع خانواده آقا یونس که هر کدام نیازمند شدید مالی و به عبارت عامیانه لنگ شدید پول هستند. خط سیر فیلمنامه ادامه پیدا کند... اغراق آمیز از این نظر که معمولاً سرقت مسلحانه از بانک در جامعه ما اتفاق نادری است و این اتفاق درست زمانی باید بیفتد که پول تامین شده متعلق به آقا یونس روی میز قرار گرفته و درست در همین زمان، ساکی پر از پول نیز به طور معجزه‏آسایی با ساک آقا یونس به طور اشتباهی جا به جا شوند که اندکی عجیب جلوه می‏کند! جدای از این به نظر اغراق فیلمنامه‏ای، فیلم در ارائه مرز بین درست و غلط، حلال و حرام و نشان دادن وجدان آدمها و مسائل نفسانی آنها موفق عمل می‏کند نیز مشاجره‏های خانوادگی کاملاً طبیعی و باورپذیر افراد خانواده در طول فیلم که به درگیری‏های پولی و نیازهای مالی آنها بر می‏گردد، از جمله مواردی است که سید حاتمی با سومین اثر تلویزیونی خود ثابت می‏کند جامعه شناسی خانواده و معضلات اجتماعی و فراتر از آن مدیوم سینما و فیلم سازی و کار با بازیگران را خوب می‏شناسد و در بیان قصه فیلمش کاملاً موفق است که می‏”ٹتوان آن را حاصل سالها تجربه کارگردان در حوزه سینمای حرفه‏ای و تلویزیون قلمداد کرد.