كمدی به سبك ایرانی
سینما برای تفریح است یا هر فیلم قرار است حرفی نو برای گفتن داشته باشد؟
شاید هم قرار نیست حرف تازه‌ای بزند بلكه تنها یادآوری كند نكاتی را كه بعضا فراموش كرده‌ایم. اما هرچه هست، فیلمی كه با دیدن آن و خروج از سالن سینما، حداقل دقایقی ذهن مخاطب را درگیر كند و او را به حرف زدن درباره آن و نقد كردن وادارد، خنثی نبوده وحداقل حرفی برای گفتن دارد. بی‌پولی هم از این دست فیلم‌هاست، چراكه طرفداران و منتقدان متعصب دارد. عده‌ای به‌شدت از فیلم خوششان آمده وعده‌ای از نگاه فیلمساز به اجتماع و خرد كردن شخصیت اول قصه، شاكی‌اند.
به گزارش همشهری ، حكایت ما هم وقتی از سالن سینما آنهم پس از اكران ویژه در جشنواره و سینمای اصحاب رسانه خارج شدیم، شبیه همین موارد است. همكاران شاكی و ذوق زده باهم ساعتی درگیر بودند! بالاخره حق با كیست؟ آیا به كرامت انسانی در این فیلم توهین شده یا بحث دیگری در میان است. اما نكاتی در بی‌پولی هست كه مرور آن به قضاوت منصفانه كمك می‌كند.
1 - فیلم ایرانی برای مخاطب ایرانی: بی‌پولی یك فیلم ایرانی است. قصد كپی برداری از نمایشنامه‌های كلاسیك غربی و شرقی را ندارد. شخصیت‌ها ملموس‌اند و شبیهشان را در اطرافمان به راحتی پیدا می‌كنیم؛ آدم‌هایی كه بلوف می‌زنند، شوخی می‌كنند، خربزه و هندوانه می‌خورند، عصبی می‌شوند، گریه می‌كنند و می‌خندند. خلاصه اینكه مخاطب شاهد روابط و دیالوگ‌های غریبه با فرهنگش نیست.
2 - احترام به سنت‌ها: بی‌پولی، سنت‌ها را به سخره نمی‌گیرد. عروسی، تشییع جنازه، عزاداری و حتی میهمانی و جشن تولد در آن به شكل سنتی نمایش داده می‌شود و كارگردان ابایی از سنتی نشان دادن خود ندارد. حتی موسیقی فیلم نیز به كمك این مقصود می‌آید. سهراب پور ناظری، آهنگساز جوان و نوازنده تنبور، موسیقی فیلم را ساخته است. استفاده از سازهای ایرانی چون تنبور، سنتور و سه تار دوز ایرانی و سنتی فیلم را بالا برده است.
3 - طنز موقعیت: بی‌پولی یك فیلم در ژانر كمدی یا طنز نیست اما مخاطب در سكانس‌هایی به واقع و از ته دل می‌خندد. حضور امیر جعفری و سیامك انصاری هم بر بار طنز فیلم افزوده است. حتی تا پیش از این كسی باور نمی‌كرد كه بابك حمیدیان بتواند مخاطب را بخنداند. اما او، هم به راحتی در نقش لال بازی می‌كند و هم مخاطب را می‌خنداند.
4 - انتخاب صحیح بازیگر: اگر نگوییم بازی بهرام رادان در سنتوری، تنها دلیل انتخاب او برای نقش اول فیلم یا همان ایرج است، باید بازی او در آخرین ساخته داریوش مهرجویی را مهم‌ترین دلیل حضور او در فیلم حمید نعمت‌الله بدانیم. رادان در سنتوری ثابت كرد كه خیلی خوب می‌تواند نقش یك پاك‌باخته را بازی كند؛ كسی كه گردش روزگار او را به چنین روزی انداخته است. اما لیلا حاتمی اگرچه به خاطر این فیلم سیمرغ گرفت اما به‌نظر در بعضی سكانس‌ها خوب ظاهر نشده است. شاید صحنه‌ای كه او زیر باران با چشم گریان به در خانه می‌آید و از تحقیر شدنش نزد سوپر ماركتی محل به خاطر بی‌پولی و نسیه گرفتن‌های مكرر شاكی است و به ایرج شكایت می‌برد را یكی از تاثیرگذارترین صحنه‌های فیلم باید بدانیم اما نه تنها بیننده متاثر نمی‌شود كه حتی می‌خندد. ولی در كل، بازی‌ها قابل‌قبولند. به‌ویژه حبیب رضایی، امیر جعفری و بابك حمیدیان.
5- صراحت لهجه: بی‌پولی، بی‌آبرویی و آخر دنیا نیست. دروغ بد است و باید آسوده و برای خود زندگی كرد نه دیگران، مغرور نشد و امیدوار به لطف خداوند بود. بی‌پول‌ها را مسخره نكرد چرا كه شاید روزی به سرنوشت آنها دچار شویم. اینها درون مایه فیلم است. نكاتی كه هم اخلاقی‌اند و هم درد زندگی در جامعه‌ای كه میان سنتی و مدرن بودن، بلاتكلیف و سرگردان مانده است. بی‌پولی همین حرف‌ها را می‌زند، البته با كمی اغراق. اما سینما زبان اغراق است و باید طوری فضا را ساخت كه تاثیر‌گذار و تكان‌دهنده باشد.
6 - مهربان با خانم‌ها : درست است كه به‌اصطلاح، بدمن در فیلم وجود ندارد و آدم‌ها خاكستری‌اند اما كارگردان با خانم‌ها مهربان‌تر است تا آقایان. همه مصائب و تقصیرها با مردهاست و زن‌ها تطهیر می‌شوند. زن، اصلا دروغ نمی‌گوید مگر اینكه شوهر از او بخواهد. فداكاری را به اوج رسانده و وقتی از كوره در می‌رود كه می‌فهمد شوهر به او دروغ گفته. شاید این یكجانبه‌نگری را بتوان یكی از معایب فیلم دانست. عیب دیگر هم اینكه فیلم تا حدی كشدار است. شاید 10 تا 15 دقیقه از فیلم را به راحتی بتوان حذف كرد بدون آنكه خللی در آن ایجاد شود.
7 – قابل احترام: دست آخر اینكه بی‌پولی فیلمی قابل احترام است. چرا كه از بدنه اجتماع حرف می‌زند. نه از روی شكم سیری و برای گیشه ساخته شده و نه برای نشان دادن یك بی‌پول، حیثیت جامعه را برده و خلاصه اینكه سیاه نمایی كرده است. با دیدن بی‌پولی شاید خیلی از غرورها فروكش كند؛ به شكرگزاری برای بی‌پول نشدن توجه جدی شود و به بی‌پول‌ها، مهربانانه‌تر نگریسته شود.
تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی
