نقاشیخط؛ نخستین ابزار ارتباطی انسان

پس از سالیان دراز و با گذشت زمان انسان نیاز ارتباط با سایر تمدن ها و قبایل را در خود حس كرد بنابراین از تنها وسیله ارتباطی آن زمان كه نقاشی بود بهره گرفت. بدین صورت كه با ثبت نقوش و تصاویر سعی در انتقال پیام خود به سایرین داشت. البته این كار با مشكلاتی چون عدم كاربرد كافی تصاویر و گویا نبودن آن و در پاره ای از اوقات با عدم اشتراك در فهم یك موضوع روبه رو بود. گاهی لازم بود تا فردی جهت ارائه توضیحاتی به همراه نامه ارسالی روانه گردد.

این خط كه به خط تصویری موسوم بود مشكلات و نقص های فراوانی داشت و نمی توانست موجب ارتباطی صحیح گردد.

پس از آن نیاز به خطی كه بتواند پاسخگوی نیازهای آنها باشد احساس شد بنابراین طی سالیان متمادی خطی كه با ایجاد علائم و نشانه هایی كه به خط میخی موسوم شد، ابداع گردید.

زمان بسیاری سپری شد تا خطوطی همچون كوفی پدیدار شدند و برگرفته از آن خطوطی چون ریحانی، رقاع، توقیع، تعلیق و ثلث و نسخ با تلاش هنرمندان برجسته آن دوران به نام های ابن بواب و ابن مقله و سایر خوشنویسان معاصر و قبل از آنها ابداع گردیدند. پس از آن نستعلیق پا به عرصه گذاشت كه عروس خطوط اسلامی و خط ایرانی نام گرفت كه از حركات كاملاً كروی و یا بیضی شكل تشكیل می گردد. امروزه بعضی از خطوط گذشته به جهت تنوع فراوان و یا عدم كاربرد و نپرداختن خوشنویسان در طی سالیان دراز به آنها منسوخ گردیده اند. البته هستند خوشنویسانی كه همچنان دست از تلاش برنداشته و موجب حفظ این میراث عظیم گردیده اند.

نكته قابل ذكر این است كه هر كدام از این خطوط در گذشته كاربرد خاص خود را داشته اند و حتی امروزه نیز از خطوطی كه مورد استفاده قرار می گیرد می توان به خط نسخ اشاره كرد كه برای نگارش آیات كلام الله مجید ( كه از امتیاز و ویژگی خوانا بودن و قابلیت قرار گرفتن صحیح اعراب برخوردار است) استفاده می گردد و یا از ثلث در تزئین اماكن متبركه بویژه مساجد بهره گرفته می شود. البته لازم به یادآوری است كه پس از خط زیبای نستعلیق جهت تسریع در نگارش و تمایل بعضی از خوشنویسان به آزادتر نوشتن كلمات خط زیبای دیگری ابداع شد كه شكسته نستعلیق نام گرفت. این خط و خط نستعلیق معمولاً برای نگارش متون ادبی و عرفانی و نكات اخلاقی به كار برده می شود. تمایل بعضی از هنرمندان به آزادی عمل بیشتر و استفاده از رنگ و فرم های تازه تر ایشان را به سمت و سویی دیگر رهنمون ساخت كه رشته ای دیگر به نام نقاشیخط به وجود آمد.

هنرمندان این عرصه استفاده از تركیب خطوط با یكدیگر را با بهره گیری از قالب های جدید و فضاسازی در نظر داشته اند و با بهره جستن از خلاقیت خویش آثار بدیعی را ارائه نموده اند.

پرداختن به هنر نقاشیخط كه از دو هنر نقاشی و خط به صورت تركیبی استفاده می كند دارای وسعت كلام و تنوع بسیاری است كه در یك سخن مختصر نمی گنجد. گفتن در مورد آن نیازمند پرداختن به خط و نقاشی و مشخصه های هر كدام است. البته در مورد نقاشی بیشتر مشخصه رنگ و فضای نقاشی مد نظر است.

خوشنویسی هنر زیبانوشتن كلام است كه خوشنویس با توجه دادن بیشتر به مغز سخن و محتوای جمله یا موضوعی خاص و یا بخشی از آن و بزرگنمایی و فرم دادن به آن به انتقال پیام و حس و حال خود در قالب كلمات می پردازد و در نقاشیخط این كار با تركیب های رنگی و آمیخته به نقش و نگار صورت می گیرد كه گاهی در فضایی كاملاً هنری قرار گرفته و در بسیاری از اوقات هنرمندان از موضوعات خاص و مشهور استفاده كرده و با فرم دادن كلمات و ایجاد فضای هنری و زیبا موجبات جلب توجه و تفكر و تعمق بیننده را نسبت به آن موضوع برمی انگیزند.

از هنرمندان این عرصه می توان استاد زمان را نام برد كه دوره صفویه می زیسته و آثار زیبایی در این زمینه از خود به جا گذاشته است.

در دوران معاصر نیز می توان از مرحوم استاد رضا مافی یاد كرد كه آثار هنری بدیعی را از خود به یادگار گذاشته است؛ همچنین از استاد جلیل رسولی كه هم اكنون در زمینه نقاشیخط فعالیت دارد می توان نام برد كه آثاری بی نظیر و فاخر خلق كرده كه زینت بخش اماكن هنری و نمایشگاه های داخلی و خارجی بوده است.

ایشان با شناخت بالایی كه از خوشنویسی و خطوط معاصر داشته و با استفاده از رنگ و تركیب در چند دهه گذشته توانسته آثار زیبای بسیاری را ارائه و هنر این مرز و بوم را همواره در داخل و خارج از كشور معرفی كند.

پایگاه اطلاع رسانی خوشنویسی ایران/ سعید رضایی