طنزهای تلخ دومیه

اونوره در کارهایش از هرگونه آب و تاب دادن موضوع خودداری می کرد و واقعیات اجتماعی هرچند تلخ و وحشیانه را به تصویر می کشید.

یکی از مکانهاو روابطی که بصورت مستمر در اثار دومیه مشاهده می شد دادسراها و میزهای محاکمه بود که  فقر و ثروت و ارتباط آن با عدالت را در زمان خود را به چالش می کشاند .

اونوره دومیه 26 فوریه 1808 در مارسی فرانسه به دنیا آمد. تحصیل هنر را از سال 1822 تحت نظارت هنرمند و باستان شناس شهیر الکساندر لنوی، آغاز کرد. وضعیت نامناسب اقتصادی وی را مجبور ساخت تا در این دوران به کارهای متفاوتی جهت امرار معاش دست یازد و در سال 1828 بود که فن لیتوگرافی یا همان چاپ سنگی را آموخت و در کارگاه های کوچک چاپ مشغول به کار گردید.

دومیه حضور در عرصه هنری را با تولید صفحه برای ناشرین موسیقی و تصویرسازی های تبلیغاتی آغاز کرد.او در طول حیاتش شاهد سه انقلاب در فرانسه بود (1830 ، 1848 و 1871) که در شکل گیری فضای آثارش و نیز طنزپردازی های بصری او تاثیر یگانه داشتند. در سال 1830 که دومیه 22 سال داشت، لویی فیلیپ در لوای انقلابی که ته مایه هایی از جمهوریخواهی داشت با سرنگونی حکومت چارلز دهم پادشاه بوربون ها، به پادشاهی قانونی فرانسه رسید. این انقلاب که طبقه کارگری در به ثمر رسیدنش نقش داشتند و می رفت تا محمل تحقق خواست کارگری یعنی جمهوری شود با اعمال قدرت افرادی چون مارکوئز لافایت منجر به یک رژیم مشروطه سلطنتی گردید و با نظر مثبت مجلس وجهه ای قانونی یافت.

لویی فیلیپ وعده آزادی بیان داده بود و در فضای پس از انقلاب که نقش رسانه های جمعی در جامعه پررنگ تر گردید در نوامبر 1831 ناشری به نام آلبرت به همراه پسرخوانده اش چارلز فیلیپون هفته نامه ای انتقادی و ضدسلطنتی به نام کاریکاتور تاسیس کردند. دومیه نیز که یک جمهوریخواه دوآتشه بود به جمع آنان پیوست و در کنار هنرمندان بنامی چون دوری، رافت و گراندویل دیدگاه های انتقادی خود را در خصوص حکومت و مسائل اجتماعی و سیاسی فرانسه در قالب طنز و کاریکاتور بیان می کردند. عمده مسائلی که در این دوران در آثار وی به چشم می خورد نقاط ضعف بورژوازی، تخطی از قانون و بی کفایتی حکومت و پادشاه- که به گلابی شهرت داشت- است. با این اوصاف لویی فیلیپ برخلاف وعده هایش جامعه را به سمت سانسور و تحدید سوق می داد تا اینکه در 1832 دومیه به خاطر کاریکاتوری از پادشاه به نام غول به شش ماه زندان محکوم گردید و هفته نامه کاریکاتور نیز توقیف شد. او در این کاریکاتور لویی فیلیپ را همچون هیولایی تصویر کرده بود که دارایی مردم طبقات پایین جامعه را می بلعید.

در دسامبر 1832 آلبرت و پسرش با تاسیس نشریه کاریواری زمینه ای تازه برای فعالیت های دومیه ایجاد کردند. این نشریه عنوان اولین نشریه منتشر شده با تکنیک لیتوگرافی را یدک می کشید و دومیه با خلق آثار انتقادی و طنز های سیاسی همکاری خود را با آن ادامه می داد. در سال 1834 پس از ترور نافرجام پادشاه موج جدیدی از سانسور شکل گرفت و فشار بر نشریات منتقد به ویژه کاریواری و آثار دومیه شدت یافت. تا پیش از این واقعه دومیه وزیران و نمایندگان مجلس را مستقیماً سوژه آثارش قرار می داد و گه گاه نیز مجسمه هایی هجو آمیز از آنها می ساخت اما پس از 1834 وی مجبور شد برای ادامه فعالیت هایش هجو و طنز مستقیم را کنار گذاشته و با خلق کاراکترهای مجازی و نیز دستاویز قرار دادن قهرمان داستان ها بی آنکه شخص حقیقی خاصی را سوژه قرار دهد رفتارها و مرام های سیاسی و اجتماعی شان را در قالب کاریکاتور به سخره گیرد. یکی از معروف ترین کاراکترها در آثار این دوره روبر مکر قهرمان یک ملودرام مشهور است. همچنین در دیگر آثار این دوره دومیه چشم اندازی انتقادی از طبقات اجتماعی فرانسه در گذار از یک جامعه فئودالی به یک جامعه صنعتی و شهری ترسیم می کند. در 1835 دولت فرانسه رسماً کاریکاتور سیاسی را ممنوع اعلام و کاریواری را مجبور کرد تا مطالبش را به هجو مسائل روزمره محدود نماید. در حالی که فناوری های جدید نظیر راه آهن، کشتی بخار و عکاسی که در سال های آتی پدیدار می گشتند سوژه های تازه ای برای طنز های سیاسی اجتماعی در خصوص رشد بی تناسبی های جامعه قرن نوزدهمی فرانسه در اختیار افرادی چون دومیه قرار می داد.

بحران اقتصادی، بیکاری و مشکلات اجتماعی طبقات پایین جامعه به اعتراضات گسترده ای منجر شد تا اینکه در سال 1851 ناپلئون کودتا کرده و جمهوری، آزادی بیان، مجلس مستقل و انتخابات آزاد را ملغی و خود را پادشاه اعلام کرد. پس از این تحولات دومیه مجدداً به صحنه طنز سیاسی بازگشت و آثارش در چندین نشریه از جمله کاریواری به چاپ می رسید.ابرهای سانسور و توقیف دوباره آسمان فرانسه را پوشانیده بودند و دومیه به ناچار باز هم به سراغ کاراکترها رفت و در سایه این کاراکتر ها به نقد و هجو حکومت پرداخت. از معروف ترین کاراکترهای این دوره یک پلیس مخفی به نام راتا پوال است.

در سال 1860 کاریواری با این ادعا که مخاطبان از آثار دومیه خسته شده اند همکاری خود را با وی قطع کرد. اما دومیه فعالیت هایش را در زمینه کاریکاتور و طنز به چاپ آثاری در نشریه بولوار که در سال 1862 تاسیس شد ادامه داد. چهار سال بعد دومیه مجدداً در کاریواری به خدمت گرفته شد که تا سال 1872 به طول انجامید. 1871 سومین انقلاب به سرنگونی ناپلئون انجامید و موقعیت های تازه ای را برای جمهوریخواهان و سوسیالیست ها جهت پیشبرد اهداف سیاسی خود فراهم ساخت. دومیه در کنار تعلق خاطری که به کاریکاتور داشت به نقاشی نیز می پرداخت.

در سال های پایانی دهه 1840 رویکردش به نقاشی قوی تر شد. نقاشی های وی در مقایسه با کارهای گرافیکش نه تنها در تکنیک و ابزار هنری بلکه در موضوع نیز تمایز نشان می دهند. در این آثار هیچ اثری از طنز و سخره وجود ندارد و معرف هنرمندی رمانتیک است که رابطه ای نزدیک به همدلانه با شخصیت های آثارش دارد. دومیه را در کنار گوستاو کوربه یکی از پیشروان سبک رئالیسم می دانند. نه رئالیسمی که رویکردی موضوعی به طبیعت دارد بلکه رئالیسمی که در پی بازنمایی برش هایی واقعی- هر چند تلخ- از جامعه به دور از هرگونه خیال پردازی شاعرانه و نادیده انگاری ایده آلیستی است. در حدود یک سال پیش از مرگش در سال 1877 آثار نقاشی وی مورد توجه قرار گرفتند. اما زمانی که دوران روئل نقاشی های دومیه را برای نمایش در گالری ها جمع آوری می کرد و در پی نشان دادن ابعاد وجودی و توانمندی های مردی بود که میکل آنژ کاریکاتور لقب داشت، وی نابینا شده بود و در یک کلبه روستایی زندگی می کرد و سرانجام در سال 1879 دار فانی را وداع گفت.

دومیه طی حیات هنری اش بالغ بر 3950 اثر لیتوگرافی، 300 نقاشی، 800 طراحی و هزار پیکره و مجسمه خلق کرد. به جرات می توان او را هنرمند و کارتونیستی بی نظیر در تاریخ فرانسه دانست، کسی که توانست قدرت و کارایی طنز و کاریکاتور را در انتقادات و حتی مبارزات سیاسی- اجتماعی نشان دهد و جایگاهی درخور برای طنز سیاسی ایجاد نماید.

سایت hopcartoon

روزنامه شرق