تبیان، دستیار زندگی
آغاز كاربرد مینا را به دشواری می توان مشخص كرد لیكن روش مینایی از دوران باستان مورد استفاده بوده . قدیمی ترین لعاب مینا كه تا كنون یافت شده متعلق به قرن 15 قبل از میلاد و ظرفی مصری است كه با پودر شیشه روی بدنه تزیین شده است .
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تـاریخچه سفال مینا


آغاز كاربرد مینا را به دشواری می توان مشخص كرد لیكن روش مینایی از دوران باستان مورد استفاده بوده . قدیمی ترین لعاب مینا كه تا كنون یافت شده متعلق به قرن 15 قبل از میلاد و ظرفی مصری است كه با پودر شیشه روی بدنه تزیین شده است .

تـاریخچه سفال مینا

در دوران هخامنشی آجرهای مینایی با لعاب قلیایی در آپادانای شوش یافت شده كه هم اكنون نمونه هایی از آن در موزه لوور پاریس نگهداری می شود .

در شوش دو شیوه تزیین در آجرها دیده می شود ، آجرهای سیلیكونی لعابدار با طرحهای برجسته و آجرهایی با سطح صاف كه طرح منحصرا توسط رنگ اجرا شده است . این نوع آجرها دارای تركیبی از مخلوط شن و آهك بوده اند كه هر آجر به همراه تزیین برجسته یا بدون آن در  قالب شكل داده شده و سه بار داخل كوره می رفته است .

اولین پخت ساخت بدنه است كه سفالگران امروزی به آن بیسكوییت می نامند . در دومین پخت لعاب مینا داده می شده و در پخت نهایی لعاب سیلیكونی به عنوان یك ماده شفاف و روان ، رنگ شده با اكسیدهای گوناگون به آن افزوده می شده است . سرب آنتیموان برای رنگهای زرد ، مس برای سبز ـ آبی ، فرو منگنز برای سیاه و قهوه ای و قلع برای ساخت لعاب مات و تولید  رنگ سفید به كار می رفته است . همچنین در تخت جمشید فارس شواهدی از خشتهای پخته با لعابی مشابه مینایی وجود دارد .

در ساخت سفالینه های مینایی خمیر سفال تغییر می كند گل رس سیلیكات آلومینیوم آبدار است كه سفال از آن ساخته می شود خاك چینی یا كائولین خالص ترین نوع این خاك است . عناصر دیگری مثل سدیم ، پتاسیم ، كلسیم ، منیزیم اگر همراه این خاك باشند ناخالصی های آن به حساب می آیند .

روش معمول در ساخت سفالهای مینایی كه منتسب به كاشان و برخی دیگر و برخی دیگر از شهرهای ایران مركزی در سدهء ششم شناخته شده است احتمالا ریشه آزمایشهای سفالگران نیشابور و سمرقند داشته كه تلاش می كردند پس از پختن سفالینه ها دارای نقش یا لعابی بر سطح ، آنها را نقش اندازی و بار دیگر در كوره حرارت دهند تا طرحی سفید رنگ بوجود آید

برای ساخت سفالینه های مینایی از خمیر شیشه یا خاك چینی استفاده می شود . كاربرد مینا تنها در حالت مطلوب و بر سطحی مشابه با شیشه انجام پذیر می باشد ، همین كه مینا كاری بر روی سفالهای یخت و اغلب حاوی كائولین زیاد تكامل یافت ساخت ظروف با لعاب مینایی امكان پذیر گردید ، بدین ترتیب ظروف لعابدار سدهء ششم هجری قابلیت تزیین مینا كاری را پذیرا بود .كه نمونه های ویژه ای در دوران سلجوقی مشاهده می نماییم . و محتملا حدود سالهای 495  تا 545 هجری در كاشان كه در آن سفالها گرد كوارتز با كائولین آمیخته می شد و سفال با بدنه ای شفاف به وجود می آمد كه به خصوص برای كنده كاری بدنه چنان كه باید محكم و مقاوم بود .

تـاریخچه سفال مینا

روش معمول در ساخت سفالهای مینایی كه منتسب به كاشان و برخی دیگر و برخی دیگر از شهرهای ایران مركزی در سدهء ششم شناخته شده است احتمالا ریشه آزمایشهای سفالگران نیشابور و سمرقند داشته كه تلاش می كردند پس از پختن سفالینه ها دارای نقش یا لعابی بر سطح ، آنها را نقش اندازی و بار دیگر در كوره حرارت دهند تا طرحی سفید رنگ بوجود آید . مجموعه ای از كاسه ها با تاریخ 570 تا 580 هجری نمایانگر اوج تكامل این روش است . اسلوب فوق بسیار پیچیده و مشتمل بر چندین بار به كوره رفتن سفال در حرارتهای معمولا 750 درجه سانتیگراد ، متوالیا رو به كاهش بوده است . با آنكه رنگهای لعاب كه از مواد معدنی فلزی و اكسیدها به دست می آید بسیار زیاد هستند ولی همیشه این سفالها در تطبیق دادن خواصشان در كوره با لعاب مسئله ساز بوده اند . گرمای لازم برای ذوب شدن لعاب روی ظرف یا منجر به خراب شدن رنگ می شود یا بر استحكامش تاثیر می گذارد . مقارن با اواخر قرن 6 هجری سفالگران اسلامی به روشنی دریافتند كه اگر اشیاء منقوش چند رنگ می خواهند دو راه دارند .

آنها یا می توانستند رنگ آمیزی را محدود به چند رنگ نمایند كه گرمای لازم برای پخته شدن و لعاب ظرف در یك مرحله را تحمل  می كنند یا می توانستند ابتدا ظرف را لعاب داده ، بپزند سپس با رنگهای ناپایدار با پخت مجدد ظرف در حرارتی پایین را بكار گیرند.

بخش هنری تبیان

منبع:

صنایع دستی ایران/ میهن بلاگ