هنر لیتوگرافی

تفکر واندیشه وتمایلات انسان او را برآن داشت که به ثبت وضبط وقایع ورویدادها بر روی اشیا، مختلف از جمله استخوان , سنگ و چوب بپردازد تا قادر به نگهداری از آنها و پاسخگوی فطرت انسانی مبنی برجاودان ماندن اندیشه ها باشد.

بشر از مواد متفاوتی برای ضبط دانش استفاده کرده است. در روند تکاملی ضبط اندیشه عواملی مانند دوام فراوانی در دسترس بودن نرمی سبکی وکم حجم بودن مواد همواره مد نظر بوده است . نگارش در مسیر تکاملی و تاریخی خود از حکاکی بر روی سنگ آغاز و به تدریج به ضبط بر روی طومار پاپیروس سپس طومار چرمین وپوستی تغییر شکل داد و در انتها با اختراع کاغذ و پیدایش هنر خوشنویسی و نسخه نویسی تا دوران چاپ به تکامل خود ادامه داد با پیشرفت صنعت و دانش به کتابهای بیشتری احساس نیاز شد.

اختراع ماشین چاپ پاسخی به این نیاز بود. ابتدا کتابهای چاپی سربی با حروف و وسایل ابتدایی منتشر گردید و سپس بدلیل هزینه بالای آن و پاره ای از مسایل چاپ سنگی مرسوم گردید.

تاریخچه لیتوگرافی(چاپ سنگی)ابداعی در صنعت چاپ جهت تکثیر آثار گرافیکی

لیتوگرافی، هنری است که اولین بار توسط "الویس زنه فلدر" که یک هنرمند آلمانی بود در سال1796میلادی اختراع گردید. آلویس زنه فلدریک" آوازه خوان تأترآلمان بود که به علت هزینه های سرسام آور چاپ برای اینکه بتواند تصنیف هایش را به چاپ برساند به طور تصادفی از طریق کاربرد تیزاب بر روی سنگهای نرم مسطح و سبک وزن کنار رود در این روش به چاپ سنگی دست یافت.

چاپ سنگی از اروپا به ایران راه یافت و نخستین بار در زمان سلطنت فتحعلیشاه قاجار بود که عباس میرزا نایب السلطنة میرزاصالح شیرازی را به مسکو فرستاد تا دستگاه چاپ سنگی را با خود به ایران آورد. این شخص دستگاه چاپ سنگی را به تبریز آورد و اولین چاپخانه سنگی را در ایران دایر نمود.

نخستین چاپ سنگی در تبریز چاپ قرآن در سال1250ه.ق و کتاب "زادالمعاد" در سال1251ه.ق می- باشد.

روش کار در چاپ سنگی

ابتدا مطالب یا تصاویر مورد نظربا مرکب مخصوص روی کاغذهای مشمع مخصوصی که زردرنگ بود نوشته می شد بعد مدت24 ساعت در داخل آب نگهداری می شد و سپس روی سنگ مخصوص که قبلا ساییده شده و حرارت گرفته و داغ شده بود برگردانیده می شد تا خطوط به روی سنگ انتقال یابند.

سپس بر روی سنگ اسید نیتریک ریخته می شد تا محل خالی سنگ یعنی اطراف نوشته ها به اندازه یک میلیمتر حل شود و نوشته های روی سنگ به صورت برجسته نمایان گردد.

سپس با غلتک مرکب بر روی سنگ نقش می بست وبا فشار یکسان ویکنواخت سنگ بر روی کاغذ عمل چاپ صورت می گرفت. برای آنکه در هنگام چاپ مرکب چاپ اطراف نوشته ها و خط ها را نگیرد از مخلوطی از آب و اسید و محلول صمغ عربی استفاده می شد.

استاد کاربا قلم جاهای خوب گرفته نشده را اصلاح می کرد و به آن صمغ می زد تا برجسته شود. بعد از محکم کردن سنگ با تسمه بر روی ماشین چاپ کارگر مرکب زن با یک غلتک مرکب را آهسته روی لوح می مالید. کارگر دیگری بنام کاغذگذار ورق را با احتیاط روی سنگ می گذاشت.

چرم گذار با ورقه ای از چرم ضخیم روی کاغذ را می پوشاند این کار سبب می شد فشار وارد بر تمام سطوح کاغذ یکسان باشد . دو نفر غلتک کش با حرکت غلتک و با یک فشارعمودی عمل چاپ را انجام می دادند. کاغذ بردار کاغذ چاپ شده را برمی داشت و لایه گذار یک لایه میان ورق های چاپ شده می گذاشت تا کاغذهای چاپ شده زودتر خشک شوند.

ماشین قادر بود ساعتی200برگ چاپ کند و با هر سنگ هفتصد برگ چاپ می شد در پایان سنگ سابها سنگی را که یکبار از آن استفاده شده بود از چاپ در می آوردند آن را گرم می کردند و سپس با یک سمباده زبر به اندازه کف دست آنقدر روی سنگ می ساییدند تا نوشته ها کاملا پاک شود بعد از آن با اسید رقیق آن را می شستند تا برای مرحله بعدی که شامل نوشتن و تیزآبکاری و...است آماده باشد.

تصویر در چاپ سنگی

تصاویر درچاپ سنگی به صورت گراوراست و واژه( رقم)(راقم)در زیر این تصاویر به مفهوم (نقاشی)نقاش است. نقاشان و مذهبان به تناسب موضوع به تذهیب ونقاشی در کتب چاپ سنگی می پرداختند و با الهام از محیط خود وجامعه صحنه ها و رویدادها را به تصویر می کشیدند و عادات ورسوم مردم زمان خود را معرفی می نمودند مانند شکل ونحوه پوشاک مردان و زنان مجالس مهمانی و وعظ و آیین خاکسپاری

سایت کاخ موزه نیاوران/ گردآورنده:مریم فیضیاب شهریوری

سایت هنر چاپ

سایت ایران ویج