امـام و اصـلاح سـاخـتارحـوزه(1)

اصـلاح سـاخـتار حـوزه و ساخت بنیادهای جدید بـرای تـعالی و رشد آن از دیر باز تا کنون از جمله مقـوله های پر گفت وگـو بـوده است.

جایگاه حوزه

نـقـش بـنیادین حوزه بر کسی پوشیده نیست. حوزه ریشه در باورهای دیـنـی مـردم دارد. قـلمرو و رسالت روحانیان, که پرورش یافتگان حـوزه بشمارند, در متن شریعت, بازگو شده است. اسلام به مرزبانان سـرزمـیـن بـاورهای دینی, اهمیت می دهد و این, به روشنی بیانگر جایگاه با ارزش حوزه هاست.

امام خمینی, در بیانی روشن, جایگاه حوزه ها را می نمایاند:

تـردیـدی نـیست که حوزه های علمیه و علمای متعهد در طول تاریخ اسـلام و تـشـیـع, مـهـمـترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انـحـرافـات و کـجرویها بوده اند. علمای بزرگ اسلام, در همه عمر خـود تـلاش نـمـوده اند تا مسائل حلال و حرام الهی را بدون دخل و تصرف ترویج نمایند.

اگـر فـقـهـای عزیز نبودند معلوم نبود امروز چه علومی به عنوان عـلـوم قـرآن و اسـلام و اهـل بیت,علیهم السلام, به خورد توده ها داده بـودنـد. جـمـع آوری و نـگـهداری علوم قرآن و آثار احادیث پـیـامـبر بزرگوار و سنت و سیره معصومین, علیهم السلام, و ثبت و تـبویب و تنقیح آنان در شرایطی که امکانات بسیار کم بوده است و سـلاطین و ستمگران در محو آثار رسالت همه امکانات خود را به کار می گرفتند, کار آسانی نبوده است....

همان گونه که خود امام, هـر جـا بـه مـسـالـه سـامان دهی حوزه ها و بایستگی بازنگری در بـخـشهای گوناگون آن پرداخته, برنامه ریزان, مصلحان دلسوز حوزه را بـه جـایـگاه حوزه ها و روحانیان توجه داده است; زیرا سامان دهـی در حوزه و پدیدآوردن سازمانهای گوناگون آن, گرچه بایسته و پـرهـیـز نـاپذیر است و بدون آنها نمی توان به هدفهای مورد نظر دسـت یـافـت, ولـی این نگرانی نیز همواره وجود داشته و دارد که مـبـادا این دگرگونیها که با انگیزه سامان دهی حوزه ها صورت می گـیرند, اصول و ارزشهای موجود را بر هم ریزند و از هم بگسلند و اسـاس تـعلیم و تعلم و تهذب نفس و حاکمیت ارزشهای والای اسلام بر هـمه شریانهای حوزه و روحانیت را که از دیرباز نقطه قوت و مایه افـتـخـار بوده است, لرزان کنند.

پیشینه سازمان حوزه های علمیه

پـیشینه حوزه های علمیه به روزگار امامان معصوم(ع) بویژه دوران پرشکوه و پررونق امام باقر و امام صادق(ع) بر می گردد. در برهه ای کـه قـدرت در خـانـدان امـوی غروب می کرد و در خاندان عباسی طـلـوع, در قـرن دوم هـجری, این دو امام, مجال یافتند که فرهنگ شـیـعـه را بـه گـونه چشم گیری بگسترانند و در شهر مدینه, بزرگ تـرین و پرشکوه ترین حوزه علمی را پدید آورند و بسیاری از طالب عـلـمـان و تـشـنـگـان مـعـارف دین را گرد خویش در مسجد پیامبر گردآورند و همگان را از فروغ دانش خویش بهره مند سازند.

ایـن حـوزه بـزرگ علمی که باید آن را نخستین حوزه علوم دینی در مـیـان شـیـعـیان, بلکه مسلمانان دانست, هر چند در ظاهر سازمان پـیـچـیـده ای نداشت, ولی با این حال, این گونه نبود که آیین و سـاخـتـاری نـداشـتـه باشد. در همان زمان امور درسی به گونه ای سـامـان یـافـتـه بـود که همه دانشهای مورد نیاز آن روزگار, در کـانـون توجه قرار می گرفت و با دقت برای بخشهای گوناگون جامعه و پاسخ گویی به نیازهای فکری مردمان, نیروی لازم تربیت می شدند.

ایـن کـه مـی بینیم در همان روزگار و در مکتب امام باقر و امام صـادق(ع) بـرای هـر رشـتـه ای از دانـشها افرادی ویژه آموزش می دیـدند و پرورش می یافتند و تخصص کافی در آن رشته ها به دست می آوردنـد و دانـش آموختگان به درستی توانایی آن را داشتند که از عهده پاسخ گویی به پرسشها برآیند, به خوبی نشان می دهد سامان و نـسـقـی در کار بوده است و برابر برنامه و قاعده آموزش می دیده اند.