تبیان، دستیار زندگی
قضیه به دو دسته حملیه و شرطیه تقسیم می شود، اگر در قضیه ایی صفتی یاحالتی از چیزی بیان شود و به آن نسبت داده شود به این نسبت دادن (حمل) می گویند و به این گونه قضایا حملیه گفته می شود. اگر در ساختن قضیه ایی به جای اینکه از چیزی خبر قطعی دهیم ازشرط استفاده .
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : رضا هاشمی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اقسام قضیه

اهداف کلی:

هدف از ارائه این بخش این است که دانش آموز:

1-  قضایا و اقسام آن را بشناسد.
2-  با ساختار هر یک از قضایای حملیه و شرطیه آشنا شود.
3-  با واژه ها، اصطلاحات و مفاهیم این بخش آشنا شود.

چکیده:

قضیه به دو دسته حملیه و شرطیه تقسیم می شود، اگر در قضیه ایی صفتی یا حالتی از چیزی بیان شود و به آن نسبت داده شود به این نسبت دادن (حمل) می گویند و به این گونه قضایا حملیه گفته می شود. اگر در ساختن قضیه ایی به جای این که از چیزی خبر قطعی دهیم از شرط استفاده کنیم به این قضیه شرطیه گفته می شود.

اقسام قضیه:

قضیه از جهات مختلف تقسیمات مختلفی پیدا می کند. در اولین مرحله، دو قسم (حملی) و (شرطی) تقسیم می شود.

1-  قضیه حملی(حملیه):

قضیه حملی، اسناد دادن وصفی است بر امری ( به ایجاب یا به سلب ) مانند: آهن فلز است، انسان پرنده نیست، انسان حیوان راه رونده است، شیر حیوان درنده است، حسود شریف نیست، عسل شیرین است، فلفل تند است، کلاغ سیاه است، آسمان ابری نیست.

همان طور که در این مثال ها می بینید گاهی ما بدون هیچ قید و شرطی راجع به موضوع خاصی صحبت می کنیم و خبری را بیان می کنیم این قضایا را حملی می گویند یعنی صفتی یا حالتی از چیزی را بیان می کنند و به آن نسبت می دهند. به این (نسبت دادن)، (حمل) می گویند و به همین جهت این گونه قضایا را حملی یا حملیه می نامند.

درواقع خلاصه صورت قضیه حملیه به این ترتیب است که می گوییم: (الف، ب است) یا (الف، ب نیست).

2-  قضیه شرطی(شرطیه):

گاهی در ساختن قضیه به جای اینکه از چیزی خبر قطعی دهیم، از شرط استفاده می کنیم، مثلا بگوییم اگر انسان سخن چین باشد، مورد اعتماد نیست و نیز مانند لفظ یا مفرد است یا مرکب، نه چنین است که انسان یا نویسنده باشد یا شاعر، اگر خورشید طلوع کند روز است، اگر درس بخوانی در کنکور قبول خواهی شد، اگر حسود باشی هیچ کس تو را دوست نخواهد داشت، اگر درس نخوانی در پایان سال مردود می شوی، اگر غذا نخوری گرسنه می مانی.

این گونه قضایا را شرطی می نامند. در قضیه شرطی حکم به صدق و یا کذب نسبتی است به فرض صدق و یا کذب نسبت دیگر وقتی می گوییم ( اگر 4 زوج است پس بر 2 قابل قسمت است. ) مراد این است که نسبت خبری ( بر 2 قابل قسمت بودن 4 ) ، صادق است به فرض این که ( زوج بودن 4) صادق باشد. هنگامی که می گوییم فلز یا هادی است یا عایق، یعنی هادی بودن فلز در صورتی صادق است که عایق بودن آن صادق نباشد.

ساختار منطقی قضیه حملیه:

قضیه حملیه، اسناد وصفی است بر امری (به ایجاب یا به سلب)، بنابراین هر قضیه حملی از سه بخش تشکیل شده است، موضوع، محمول و نسبت بین موضوع و محمول، موضوع بخشی از قضیه است که مورد حکم واقع شده است و وصفی به سلب یا به ایجاب به آن نسبت داده شده است و محمول، همان وصفی است که به موضوع اسناد داده شده است. در ادبیات از موضوع و محمول به ترتیب به مسندالیه و مسند تعبیر می کنند.

به لفظی که موضوع و محمول را به یکدیگر مربوط می سازد نسبت یا رابطه گفته می شود. وقتی می گوییم( برف سفید است )، (برف) موضوع، (سفید)، محمول و (است)، رابطه یا نسبت است. بنابراین می توان ساختار منطقی قضیه حملیه را به صورت (الف، ب است) نشان داد که در این مثال نمادی (الف)، موضوع قضیه و (ب)، محمول آن و (است)، رابطه یا نسبت است.

دبیر گرامی به عنوان تمرین، قضایای زیر را که به زبان فارسی بیان شده است به زبان نمادی به دانش آموزان نشان دهید:

1- مجید، دانشجوی کوشایی است.

در این جا داریم:

مجید = الف

دانشجوی کوشایی = ب

است = است

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2-  هر دانشجویی کوشا است

در اینجا داریم:

هر دانشجویی = الف

کوشا = ب

است = است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ساختار قضیه شرطیه:

در قضیه شرطی ما دو جزء داریم، که جزء اول را (مقدم) و جزء دوم را (تالی) می گویند. اگر شکل کلی قضیه شرطی را به صورت (اگر الف، ب باشد آنگاه  ج، دال است) بنویسیم، به ( الف، ب است) مقدم و به (ج، دال است) تالی می گویند.

دبیر گرامی حال شما به عنوان تمرین، قضایای زیر را که به زبان فارسی بیان شده است به زبان نمادی به دانش آموزان نشان دهید:

1-  اگر خدا را یاری کنید خدا هم شما را یاری خواهد کرد.

یعنی داریم:

اگر خد را یاری کنید = مقدم (اگر الف، ب باشد)

خدا هم شما را یاری خواهد کرد = تالی (ج، دال است)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2- اگر در زمستان لباس گرم نپوشی، حتما بیمار می شوی.

یعنی داریم:

اگر در زمستان لباس گرم نپوشی = مقدم (اگر الف، ب باشد)

حتما بیمار می شوی = تالی (آنگاه ج، دال است)

نکته:

لازم نیست حتما موضوع یا مقدم در قضایای حملیه و شرطیه در ابتدای جمله واقع شود، بلکه گاهی این دو در وسط جمله ذکر می شوند. لذا همواره به آن چیزی که در ابتدای جمله ذکر می شود، موضوع یا مقدم گفته نمی شود باید به معنا و مفهوم جملات توجه نمود تا بتوان موضوع یا مقدم را تشخیص داد.

به عنوان مثال:

من حتما موفق می شوم، اگر شب ها تا صبح درس بخوانم.

در عبارت فوق (اگر شب ها تا صبح درس بخوانم) مقدم است و (من حتما موفق می شوم) تالی می باشد.


مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا