تبیان، دستیار زندگی
مفعول به اسمی است که برای تکمیل معنای فعل متعدی* می آید و همیشه منصوب است. ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مفعول به

مفعول به

اهداف درس:

1-  آشنایی با مفعول به در جمله و اعراب آن

2-  بیان علل حذف مفعول به در جمله

3-  جایگاه مفعول به در جمله و استثناء ات آن

مفعول به چیست؟

مفعول به اسمی است که برای تکمیل معنای فعل متعدی* می آید و همیشه منصوب است.

مانند: شرب الطفلُ الماءَ

* فعل متعدی فعلی است که نیاز به مفعول دارد مانند: « أکَلَ » و در مقابل آن فعل لازم قرار دارد که نیازمند مفعول نیست و بدون آن معنا کامل است مانند: « ذهب »

مفعول به در کدام قسمت جمله قرار می گیرد ؟

بنا بر اصل، مفعول به باید بعد از فاعل قرار گیرد اما گاهی اوقات مفعول به باید بر فاعل مقدم شود:

1. زمانی که فاعل محصور شده است (یعنی برای تأکید بر روی فاعل ، آن را با ادوات حصر در جمله بیاوریم ): ما هذّب الناسَ إلّا الدینُ القویمُ مفعول به در اینجا برای تأکید بر اینکه تنها دین است که انسانها را پاکیزه می سازد، دین (فاعل) در آخر جمله آمده و مفعول به بر آن مقدم شده است.

2. وقتی مفعول ضمیر متصل به فعل باشد و فاعل اسم ظاهر باشد:

« أفا دَنی کلامُک » مفعول به « کلام » (فاعل) بعد از « ی » (مفعول) ذکر شده چون مفعول ضمیر متصل به فعل است.

3. وقتی ضمیری که به مفعول بر می گردد، متصل به فاعل باشد:

« لبتلی ابراهیمَ ربُّه » مفعول به « ابراهیم (مفعول) » بر « رب (فاعل) » مقدم شده زیرا فاعل ضمیری را به همراه دارد که به مفعول بر می گردد لذا باید در ابتدا مفعول ، شناخته شود تا بتواند ضمیر آن در جمله ظاهر شود.

تمرین: مفعول به را در آیات و احادیث زیر ببینید:

1- القرآن الکریم : و إذ أَخَذنا میثاقَکم و رَفَعنا فوقُکُمُ الطورَ.

2-  الإمام علی (ع) : مَن کساه الحیاءُ ثَوبَه لَم یَرَ الناسُ عَیبَه.

آیا می توان مفعول به را در جمله حذف کرد؟

بله، زمانی که :

1. شناخته شده باشد: شرب علیٌّ فارتوی (علی نوشید و سیراب شد.): در اینجا چون فعل « ارتوی » (سیراب شد.) آمده قرینه ای شده که ما بدون آمدن کلمۀ « ماء » ( آب ) دریابیم که مفعول ما « ماء » بوده که حذف شده است.

2. به قصد خلاصه کردن جمله باشد: یغفر اللهُ لَمِن یشاء (خداوند هر کس را بخواهد می آمرزد.) اصل جمله « یغفر الله الذنوبَ » (خداوند گناهان هر کس را بخواهد می آمرزد.) بوده که جهت خلاصه کردن کلام « ذنوب » (گناهان ) حذف شده است.

نکته : چنانچه مفعول به یک کلمۀ مبنی باشد، (قابلیت تغییر اعراب نداشته باشد.) اعراب آن را محلی در نظر می گیریم مانند: إنّا جعلنا ما علی الأرضِ ﺯﯾﻧﺔً، « ما » مفعول به و محلاً منصوب است.

گروه مدرسه اینترنتی سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده

تنظیم: سمیرا بادامستانی