تبیان، دستیار زندگی
برای طراحی سؤال درست و خوب چه جنبه هایی را باید در نظر بگیریم؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

طراحی سؤال 1

طراحی سؤال 1

اشاره

هر معلمی برای آگاهی از میزان اثربخشی تدریس و ارائه بازخوردهای هدایت کننده به دانش آموزان، نیازمند جمع آوری اطلاعات درباره ی عملکرد تحصیلی آنان است. به همین منظور در این مقاله مطالبی همچون سنجش و اهمیت آن، عملکرد تحصیلی، جهت دهی به آموزش از طریق طراحی سؤال خوب، ویژگی های ابزار سنجش و طرح سنجش مورد بحث قرار گرفته است.

سرآغاز

همان طور که می دانیم، اصطلاح «سنجش» به معنای فرآیند جمع آوری اطلاعات درباره ی عملکرد تحصیلی و یادگیری دانش آموزان، به منظور تصمیم گیری آموزشی در ارتباط با نحوه ی کمک به تعمیق، بهبود و اصلاح یادگیری آنان است. به این منظور، به روش ها و با استفاده از ابزارهای متنوعی می توانیم اطلاعات مورد نیاز برای سنجش پیشرفت تحصیلی و یادگیری دانش آموزان را جمع آوری کنیم. از جمله ی این روش ها و ابزارها می توان به آزمون های عینی و غیرعینی، فهرست وارسی، مقیاس درجه بندی، پرسش نامه، پروژه، انجام تکالیف، پرسش شفاهی، پوشه ی کارنما و نظایر آن اشاره کرد.

برای هر معلمی، طراحی و تهیه ی ابزار مناسب به منظور سنجش و به دنبال آن قضاوت درباره ی عملکرد تحصیلی و یادگیری دانش آموزان، از ضروری ترین و تخصصی ترین کارهاست و جزء مهارت های اساسی حرفه ی معلمی به شمار می آید. با وجود این، عده ی بسیار کمی از معلمان قادرند با توجه به اصول علمی و فنی مرتبط با طرح سؤال، سؤال هایی را طراحی کنند. این مسئله ریشه در کیفیت و محتوای برنامه های کارورزی و آموزش هایی دارد که برای معلمان، به منظور آمادگی و کسب مهارت های معلمی ارائه می شود. زیرا در این برنامه ها نیز به آموزش مهارت های اساسی سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بهای کمی داده می شود.

در نتیجه، معلمان به منظور آگاهی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به روش ها، ابزارها و سؤال هایی متوسل می شوند که پیامد آن، هدایت ناخواسته ی دانش آموزان به سوی یادگیری سطحی محتوای آموزش و در نهایت تربیت دانش آموزان سطحی و کم سواد می شود. در صورتی که اگر معلمان برای سنجش عملکرد تحصیلی دانش آموزان از روش ها و ابزارهایی استفاده کنند که درک و فهم، حل مسئله، استدلال، تفکر، و کاربرد آموخته ها در شرایط واقعی را بسنجند، پیامد آن تربیت دانش آموزانی است که به سوی مطالعه ی عمقی، درک مطالب و ساخت دانش ترغیب می شوند. زیرا چگونگی مطالعه و یادگیری دانش آموزان، به طور مستقیم از ماهیت سنجش عملکرد تحصیلی آنان تأثیر می پذیرد.

جهت دهی به آموزش از طریق طراحی سؤال خوب

طراحی سؤال 1

طرح سؤال نقش کلیدی و اساسی در جمع آوری اطلاعات به منظور آگاهی از تحقق انتظارات آموزشی یا پرورشی و بهبود و توسعه ی یادگیری دانش آموزان ایفا می کند، زیرا از طریق طرح سؤال ها و استفاده از روش و ابزار مناسب، می توان به محدودیت ها و نارسایی های موجود در عناصر نظام آموزشی (معلم، دانش آموز، محتوای آموزش، آیین نامه، شرایط و موقعیت آموزش، شیوه های یادگیری- یاددهی، و...) پی برد و بر اساس نتایجی که از تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده به دست می آید، در جهت اصلاح و بهبود امور و فعالیت های آموزشی، و جهت دهی به فرایند آموزش معلم و یادگیری دانش آموزان اقدام کرد.

بنابراین، همان طور که از مطالب بالا استنباط می شود، سنجش می تواند بر فرایند یادگیری دانش آموزان و آموزش معلم تأثیر عمیقی بگذارد. اما اگر از سنجش به عمل آمده، برای نمره دهی به دانش آموزان استفاده کنیم، دانش آموزان به این نتیجه می رسند که باید برای قبول شدن و کسب نمره ی بالا تلاش کنند. در نتیجه، به جای تأکید بر یادگیری، به مطالب توجه خواهند کرد. به این ترتیب، چگونگی مطالعه و یادگیری دانش آموزان، تحت تأثیر ماهیت سنجش عملکرد تحصیلی آنان قرار می گیرد.

بنابراین، اگر عملکرد تحصیلی دانش آموزان را با سؤال های سطحی بسنجیم، به پرورش یادگیرندگانی با یادگیری کم عمق و سطحی کمک کرده ایم و این همان آفتی است که نظام آموزشی ما را دچار چالش کرده است. به همین دلیل است که ویگینز می گوید: اگر آزمون ها تعیین می کنند که معلمان عملاً چه چیزی را آموزش بدهند و دانش آموزان چه چیزی را یاد بگیرند، پس راه اصلاح آموزش، راهی مستقیم اما سر بالاست؛ پس باید توانایی ها و عادت های اساسی و مهم را آزمون کنید.

ویژگی های ابزار سنجش

از سوی دیگر هدف از سنجش، فراهم آوردن اطلاعات ضروری برای قضاوت درباره ی کیفیت عملکرد تحصیلی و یادگیری دانش آموزان است. بنابراین، قضاوت ما درباره ی عملکرد تحصیلی دانش آموزان، به اطلاعات جمع آوری شده در این زمینه بستگی دارد. به این معنا که هرچه اطلاعات فراهم شده دقیق تر و کامل تر باشند، ارزشیابی به عمل آمده بر پایه ی آن ها نیز معتبرتر خواهد بود.

طرح سنجش

طراحی سؤال 1

اولین قدم در سنجش یادگیری یا عملکرد تحصیلی دانش آموزان، تهیه ی طرح سنجش است که به طور متداول، به آن «جدول مشخصات سنجش» نیز گفته می شود. طرح سنجش، جدول دو بُعدی است که هدف های آموزشی (یادگیری) را به محتوای درس ربط می دهد و وزنی را که باید به هر یک از زمینه های یادگیری داده شود، مشخص می کند. بنابراین، در این جدول، علاوه بر هدف های آموزشی (یادگیری) و محتوای درس مربوط به هر هدف، درصد و تعداد پرسش های مربوط به هر هدف نیز تعیین می شود. برای مشخص کردن وزن زمینه های یادگیری، می توان از ملاک های زیر استفاده کرد:

* اهمیت نسبی هر هدف آموزشی، محتوای مربوط به آن و هر یک از موضوع های تدریس شده؛

* حجم یا تعداد صفحه های کتاب درسی که به هر موضوع اختصاص داده شده است؛

* مقدار زمانی که برای آموزش هر موضوع صرف شده است.

فایده ی استفاده و بهره گیری از طرح سنجش آن است که پرسش های مطرح شده در ابزار سنجش، با هدف های آموزشی و محتوای تدریس شده هماهنگ می شوند. به علاوه سبب می شود، محتوای ابزار سنجش، نمونه ی معرفی از هدف ها (زمینه های یادگیری) و مطالب آموزشی باشد که قرار است سنجش شوند. در واقع، طرح سنجشی که به طور مناسب تهیه شده باشد، تأییدی بر روانی ابزار سنجش است. به کلامی دیگر، بین آن چه سنجش می شود و آن چه آموزش داده شده است تطابق وجود دارد. در مقاله بعد با انواع روش های سنجش آشنا خواهیم شد.

رشد تکنولوژی آموزشی

مرکز یادگیری سایت تبیان،تنظیم: شکوفه باصری