دانش آموزان با مشکلاتی در هجی کردن

در مقالات قبلی به اختلال نوشتن و حیطه های مورد بحث در آن اشاره کردیم. اختلال نوشتن از رایج ترین اختلالات یادگیری در سنین دبستان است، و مصادیقی مثل مشکلات دستخط و مشکلاتی در هجی کردن و املا نویسی دارد. در مقاله قبل به شرح مشکلات دستخط و بدخطی پرداختیم.

دانش آموز دارای اختلال نوشتن علاوه بر مشکل دستخط و بدخطی می تواند مشکلاتی در زمینه هجی کردن کلمات نیز داشته باشد، که این مشکل می تواند معلملان را با چالش بزرگی روبه رو کند. معلمان ممکن است از خود سوال کنند

• چگونه به این گونه دانش آموزان آموزش دهم؟
• آیا او نیازمند آموزش جداگانه و استثنایی است؟
• آیا نیازمند تمرین بیشتر است؟
• آِیا با اهمیت ندادن به موضوع خود به خود مشکل او حل می شود؟

در این مقاله و مقاله بعد به مشکلات دانش آموزان در حیطه هجی کردن و درمان و آموزش آن خواهیم پرداخت.

یادگیری هجی کردن در زبان فارسی که شامل 32 حرف است کار چندان مشکلی نیست. بر خلاف زبان انگلیسی که قواعد مشخصی ندارد و یادگیری هجی کردن در آن کاری سخت است. این زبان دارای کلمات بی قاعده زیادی است که ممکن است شکل نوشتاری یکسانی داشته باشند، اما تلفظ های آن ها متفاوت باشد، یا این که شکل نوشتاری متفاوتی دارند ولی تلفظ آن ها یکسان است. کلماتی در فارسی هم چنین ویژگی هایی دارند مانند" قالب و غالب"  "حیاط و حیات" که دارای معانی و نوشتار متفاوتی هستند ولی تلفظ آن ها یکسان است. معلمان نه تنها باید بدانند که چگونه این مثال ها و مثال های دیگر در سیستم هجی کردن به کار گرفته می شوند بلکه برای کمک به دانش آموزان برای یادگیری شباهت و تفاوت ها در کلمه ها به دانش کافی در این حوزه نیاز دارند.

خطاهای هجی کردن

هجی کردن کاری پیچیده است که نیازمندتلفیقی از دانش واج شناسی و درست نویسی است. بیشترین دانش ما درباره مشکلات هجی کردن از مطالعات مربوط به انواع اشتباهات افراد هنگام هجی کردن به دست آمده است. تحلیل هجی کردن های بد نشان می دهد که بیشتر خطاها از نظر واج شناسی قابل قبول هستند در وسط کلمه صورت می گیرند و تغییر در یک واج را شامل می شوند.

کودکان در طول مراحل رشدی خود همچنان که یاد می گیرند کلمه ها را هجی کنند، پیشرفت می کنند. آن ها در ابتدا کلمات را به صورت ساده هجی می کنند و شاید در این زمان به اشتباه هم بیفتند. کودکان تا قبل از کلاس پنجم معمولا استفاده از هر حرف اضافه دیگری را یاد گرفته و در تلفظ اجزای کلمه به کار خواهند گرفت. مثلا چگونگی استفاده از نقش حرف بی صدا در کلمه، حروفی که تشدید گرفته اند، حروفی که صداهای مختلف دارند، مثل "ه" که اگر در اول و وسط و آخر کلمه بیاید صداهای گوناگونی می دهد. دانش آموزانی که دچار ناتوانایی یادگیری و مشکلات خواندن هستند :

• لزوما هجی کردن آن ها غیر قابل تشخیص نیست. حتی وقتی اشتباهات شان مربوط به آوا شناسی نباشد، باز هم معمولا مشکلات مبنای واج شناختی دارند.
• در بخش کردن کلمات و هجی ها به صداها و شکل نوشتاری شان مشکل دارند.
• به نظر می رسد در حروف بی صدایی که پشت سر هم قرار می گیرند مشکل داشته باشند.
• نسبت به همسالانشان کلمه های کمتری را به درستی هجی می کنند حتی زمانی که تفاوت های بهره هوشی نیز در نظر گرفته می شود.
• کلمه ها را به روشی که بسیار شبیه دانش آموزان کوچکتر از خودشان است می نویسند و مشکلات خاصی در ساختار تکواژ شناختی از خود بروز می دهند.
• لزوما کلمه ها را به خاطر غلط های وارونه سازی بد هجی نمی کنند.

در واقع فرآیندهایی که دانش آموزان با ناتوانایی یادگیری برای خواندن و هجی کردن استفاده می کنند از نظر کیفیت با روش های مورد استفاده دانش آموزان عادی چندان تفاوتی نمی کند.

آثار مشکلات هجی کردن

معلمانی که با دانش آموزانی کار می کنند که مشکلات شدید هجی کردن دارند، باید از این دانش آموزان انتظار مشکلاتی در خواندن نیز داشته باشند و این امر تا حدی به دلیل مشکلات آن ها در دانش واجی می باشد. ظاهرا دانش واجی هم در زمینه رمز گشایی خواندن و هم در زمینه به رمز درآوردن هجی کردن مهم است.

معمولا دانش آموزان با حدسیات و استفاده از کلمات مشابه در متن شاید بتوانند حروف اول و آخر کلمات را هجی کنند ولی معمولا با حروف وسط کلمات مشکل دارند گاهی به نظر می رسد که صداهای وسط کلمات را نمی شنوند مشکلات هجی کردن می تواند مانع پیشرفت دستخط بشود. دانش آموزی که نمی داند چگونه کلمه را هجی کند. خود به خود در فعالیت های حرکتی مربوط به نوشتن نیز تاخیر خواهد داشت. اگر برای هجی کردن کلمه کاری صورت نگیرد، جریان روان و سلیس دستخط یا حروف چینی کردن نیز مختل می شود. این نکته ماهیت متقابل مشکلات یادگیری راتوصیف می کند : اول اینکه روانی دستخط احتمالا تاثیر منفی بر هجی کردن دارد. و دوم اینکه مشکلات هجی کردن نیز احتمالا بر دستخط تاثیر منفی دارند.

یک معلم کلاس اول در رابطه با مشکلات هجی کردن و دستخط دانش آموز می گوید :

زمانی که بعد از یادگیری حروف از دانش آموزان خواستم اسم خود را روی کاغذ بنویسند یکی از آن ها فقط حرف اول اسم خود را نوشت یعنی ب. از او پرسیدم آیا او را ب صدا می کنند او گفت نه و من در همان موقع مشکوک شدم. نوشتن برای بهاره کاری سخت و پردردسر بود. زمان زیادی طول می کشید که او حروف را بنویسد و وقتی دیگران به او بد نگاه می کنند آزرده می شود. همچنین وقتی به عنوان آخرین نفر کارش را تمام می کند احساس سرخوردگی می کند. خودش هم می داند که از همه عقب تر است.

معلمان چه کنند؟

نباید معلمان اجازه بدهند چنین دانش اموزانی ازانجام تکلیف بگریزند، حتی اگر آن را دوست نداشته باشند. می بایستی با دادن سرمشق های زیاد دانش آموز را به تمرین کردن وادارند. معلمان می توانند از روش های خاصی استفاده کنند مثلا حروفی که نوشتن آن ها برای دانش اموز دشوار است را با حروفی که نوشتن آن برایش مشکل نیست را تلفیق کنند تا بدین طریق دانش آموز به موفقیت هایی دست پیدا  کند.

آزمون هایی وجود دارند که مهارت دانش آموز را در نوشتن و هجی کردن می سنجند مانند آزمون دیکته. معلمان می توانند از این آزمون ها که بسیار شبیه تکالیف مدرسه است استفاده کنند. آزمونی به نام خرده آزمون نوشتن خودانگیخته وجود دارد که در آن دانش آموز بعد از دیدن یک تصویر محرک داستانی می نوسد و معلم نمره استاندارد او را بر اساس تعداد کلمات دارای هجی اشتباه و تعداد کل کلمات داستان محاسبه می کند. بیشتر آزمون های مربوط به هجی کردن پیشرفت دانش آموز را بدین صورت ارزیابی می کنند که از دانش آموزان می خواهند هجی صحیح را از بین چند گزینه انتخاب کند ویا نشان دهند کدام هجی ها درست و غلط هستند.

در مقاله بعدی به مداخلات آموزشی و برنامه ریزی هایی در زمینه رفع مشکلات هجی کردن اشاره خواهیم کرد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: نسیم گوهری