در حریم ولایت(2)

آثار جاودن

ابن شهر آشوب قهرمان عرصه قلم و نگارش بود. او در اكثر علوم اسلامى - اعم از فقه ، اصول ، كلام ، حدیث ، تاریخ ، تفسیر، رجال و... - تاءلیفات و تصنیفاتى ارزنده ، آموزنده و بى سابقه از خود به یادگار گذاشته كه هر یك در نوع خود مهم و نشانگر نبوغ فكرى و مقام والاى علمى نویسنده آن است ؛ آثارى كه همواره مورد توجه و عنایت علمان و دانشمندان قرار گرفته است .

اینك به معرفى برخى از آثار پر ارج آن دانشمند بزرگ شیعه مى پردازیم :

1 - متشابه القرآن و مختلفه : كتابى است تحقیقى كه مؤ لف آن در سال 570 ق . در شهر حله به پایان برده است . (313)

2 - مناقب آل ابى طالب علیه السلام : ابن شهر آشوب در این اث گرانقدر مناقب و فضایل چهارده معصوم علیه السلام را یكایك مورد بحث و شرح قرار داده است .

3 - معالم العماء: او در یك كتاب كم حجم و پربار پس از برشمارى نام 1021 تن از دانشمندان شرح حال كوتاهى از زندگى آنان و آثارشان را ذكر كرده است .

4 - مناقب النوصب

و شانزده اثر ذیل :

مخزون المكنون فى عیون الفنون ، الطرائق فى الحدود و الحقائق ، مائدة الفائدة ، امثال فى الامثال ، الاسباب و النزول على مذهب آل الرسول ، الحاوى ، الاوصاف ، المنهاج ، الفصول فى النحو، الجدیده ، انساب آل ابى طالب ، الاربعین حدیثا (در مناقب حضرت علیه السلام )، نخب الاخبار، الخصایص الفاطمیه ، بیان التنزیل ، الموالید (314)

در عرصه شعر

ابن شهر آشوب در عرصه شعر و ادب نیز حضورى نیكو داشت . و اشعار به جا مانده از ایشان بیانگر این است كه او اشعارى توانا و زبردست و ادیبى ماهر بود.

اشعار او بیشتر حاوى نكات اخلاقى عرفانى ، حكیمانه و مدایح و مناقب اهل بیت - علیه السلام - بود و در نوشته ها و هم در اشعارش به مخالفان تشیع پاسخ داده و در این مورد اشعار زیاد سروده است .

او اشعار خود را بیشتر در كتاب ((مناقب )) به مناسبتهاى مختلف آورده و با كمال تاءسف هنوز به صورت دیوان ، با دفتر شعر، تدوین و تنظیم نشده است .

 ما در اینجا به عنوان نمونه دو بیت از اشعارش را كه در مدح و منقبت ائمه اطهار - علیه السلام - گفته است مى آوریم :

بعد النبى ائمة لمعاشر

و ائمتى من بعده اولاده

ان كان قد شرقت به اصحابه

فنبوه ما شرفوا و هم اكباده . (315)

- بعد از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله مردمان را پیشوایانى بود، اما پیشوایان من بعد از آن حضرت فرزندان اویند.

- چرا كه اگر اصحاب او به سبب صحابه بود شرافت یافتند، فرزندان وى ، هم این شرافت داشتند و هم جگر پاره هاى او بودند.

از نگاه دیگران

گفته ها و اظهار نظرهاى دانشمندان اسلامى چراغى است تا ما در پرتو آن ، شخصیت علمى شاءن و منزلت معنوى مردانى چون ابن شهر آشوب را بهتر بشناسیم .

پس با گذشت دیگران عظمت روحى و مقام علمى او را به نظاره مى نشنینیم :

1 - علامه میرمصطفى حسینى تفرشى (متوفى 1021 ق .) نقل مى كند:

((رشید الدین محمد... شهر آشوب ، پیشواى طایفه شیعه و فقیه آنان ، شاعرى بلیغ و نویسنده بود...)) (316)

2 - شیخ ابو على حائرى (متوفى 1251 ق .) مى نویسد:

((ابن آشوب شیخ الطائفه است و پایه فضل او به گفتگو ندارد.)) (317)

3 - شیخ حر عاملى (متوفى 1104 ق .) مى گوید:

((ابن آشوب عارف به رجال و اخبار و احادیث ، شاعر و ادیب و جامع همه خوبیها بود.)) (318)

4 - علامه میرزا حسین نورى (متوفى 1320 ه ‍ ق ) مى نویسد:

((فخر شیعه ، تاج شریعت ، افضل الاوائل و دریاى تلاطم ژرفى كه ساحل ندارد، احیا كننده آثار مناقب و فضائل ، رشید المله و الدین شمس الاسلام و المسلمین ابن آشوب فقیه ، محدث ، مفسر، محقق و...)) (319)

5 - دانشمند رجالى و محقق ملا على قراجه داغى دیزمارى علیارى (متوفى 1327 ق .) مى نویسد:

((ابن آشوب مازندرانى ، پیشواى طایفه شیعه ... و نویسنده بود.)) (320)

چنانچه از كتابهاى نویسندگان بر مى آید دانشمندان اهل تسنن آن طور كه از ابن شهر آشوب تجلیل و به بزرگى یاد كرده اند، در حق كمتر كسى از علماى شیعه چنین كرده اند.

اینك به گفته هاى یكى از آنان اشاره مى كنیم تا از این رهگذر اندكى به شخصیت علمى و قدر و منزلت و شان او بیشتر پى بریم .

صلاح الدین صفدرى ، یكى از عالمان بزرگ اهل سنت مى نویسد:

((محمد بن على بن شهر آشوب ... یكى از سرشناسان شیعه است . او در هشت سالگى قرآن را حفظ كرده بود و در علم اصول شیعه به حد نهایى رسید. وى در علوم قرآنى و مشكلات حدیث و اخبار و لغت و نحو و موعظه در منبر - در زمانى كه مقتفى خلیفه عباسى در بغداد بود از دیگران تقدم داشت .)) (321)

رحلت

سرانجام ابن آشوب ، فقیه فرزانه اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام پس از گذراندن صد سال عمر و حدود هفتاد سال خدمت پرتلاش به تشیع ، با تحصیل ، تعلیم و تربیت ، تحقیق و ترویج احكام الهى و تحمل محنتهاى بسیار در راه دین و استحكام حوزه هاى علوم دینى و رفع مسائل اجتماعى مردم و مشكلات شخصى زندگى ، در شب جمعه 22 شعبان سال 588 ق در شهر حلب به دیار باقى پر كشید و پیكر عزیزش را در نزدیكى شهر در دامنه كوه جوشن ، در جوار مرقد حضرت محسن بن ابى عبدالله الحسین علیه السلام دفن كردند.(322)

نویسنده: محمد رحیم بیگ محمدى اندیان

تهیه و تنظیم: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان

منابع: گلشن ابرار جلد اول