اشتغال طلاب علوم دینی؛ فرصت یا تهدید؟ (۴)
نگاهی به موضوع اشتغال طلاب حوزه‌های علمیه - بخش پایانی
نوشته: بهروز ملکی
نگاهی کلی به مشاغل طلاب
اگر نگاهی کلی‌تر به مشاغل و فعالیت‌های طلاب بیندازیم، درمی‌یابیم که اشتغالات، فعالیت‌ها و تحصیلات یک طلبه یا در راستای اهداف تبلیغی و یا غیرمرتبط با این آرمان‌ها است؛ البته برخی از طلاب در کنار فعالیت‌های تبلیغی به مشاغلی غیر حوزوی اشتغال می‌ورزند.
بررسی اشتغالات غیرتبلیغی برای یک طلبه
اگر واقع‌بین باشیم با در نظر گرفتن روحیات مختلف موجود در افراد، نباید از تمام کسانی که مشغول تحصیل علوم دینی هستند، توقع داشت تا تمام عمرشان را صرف فعالیت‌های حوزوی و تبلیغی کنند؛ طبیعی است که عده‌ای تنها برای کسب معرفت یا آشنایی با دین طلبه شده و در اهدافشان، هدفی برای تبلیغ دین نگنجیده باشد.
این عده از طلاب را باید با شاغلان غیرطلبه مقایسه کرد؛ روشن است شاغلی که دروس طلبگی را گذرانده باشد، از تدین، اخلاق و سیاست دینی بیشتری نسبت به دیگر شاغلان برخوردارند اما این عده از طلاب اگر به حدی از علمیت نرسیده که پاسخگوی سوالات شرعی و اعتقادی مردم باشند، نباید ادعای علم و طلبگی کنند.
احاطه اجمالی بر مسائل دینی برای کسی که می‌خواهد خود را به عنوان روحانی و مبلغ دینی عرضه کرده و فعالیت طلبگی و تبلیغی داشته باشد، الزامی است؛ تلبس به لباس روحانیت نوعی ادعای علمیت کردن است بنابراین روحانی متلبس باید از توانایی علمی متعارفی برخوردار باشد.
طلبه‌ای که خود را عرضه دین می‌کند، پس از مدتی جایگاهی پیدا کرده و مردم سوالات خویش را از او می‌پرسند؛ این طلبه اگر سوالاتی را که از آن آگاهی ندارد، پاسخ نگوید، مشکلی به وجود نخواهد آمد اما معمولا چنین اتفاقی نمی‌افتد و اگر هم عدم پاسخگویی وی تکرار شود، اعتماد مردم را از دست می‌دهد.
چنانچه روشن شد، اگر طلبه‌ای در نهادی مشغول شود که در آن با کسی تعامل دینی نداشته باشد، این طلبه نیاز جدی به علمیت ندارد چراکه وی ادعای علمیت در دین نمی‌کند.
اشتغال پاره‌وقت در طول تحصیل
در خصوص اشتغال و فعالیت تبلیغی در طول تحصیل برای طلابی که تصمیم دارند در آینده خود را نماینده و مبلغ دین معرفی کنند، باید گفت یک طلبه ضمن لزوم توانایی بر پاسخگویی به جامعه مخاطب خود، باید چنان مراقب درسش باشد که در طولانی‌مدت آسیبی به آن وارد نشود چراکه با بالا رفتن سن، جامعه مخاطب آن طلبه گسترده‌تر و نیازهای مخاطبان بیشتر خواهد شد و اگر درس وی به حاشیه رفته باشد، به مرور زمان از پاسخگویی به نیازهای مردم عاجز می‌شود.
از همین‌رو طلابی که در تحصیلات مقدماتی حوزه به‌سر برده و قصد اشتغال به فعالیتی تبلیغی دارند، توانایی پاسخگوی به جامعه مخاطب خود را دارا هستند اما باید بدانند طلبه تا زمانی که در غلتک درس خواندن نیفتاده، نباید حتی به صورت پاره‌وقت وارد مشغله و فعالیتی شود چراکه این‌گونه فعالیت‌ها در این سن از طلبگی، به‌راحتی مانع پیشرفت علمی طلبه می‌شود.
طلابی که دوره مقدمات دروس خود را گذرانده و مشغول تحصیلات تکمیلی هستند، از آن‌جایی که بر غلتک درس خواندن افتاده و فعالیت تبلیغی، آنان را از تحصیل علم باز نمی‌دارد، باید به صورت پاره‌وقت به مهارت‌اندوزی و کسب تجربه پرداخته تا پس از اتمام تحصیل، مقدمات اشتغال و فعالیت اجتماعی آنان فراهم شده باشد. اما همین عده نیز باید دقت کنند، تا زمانی که تحصیلات تکمیلی و تخصصی خود را نگذارنده و به حدی نرسیده‌اند که در مقصد هدفشان پاسخگوی نیازهای مخاطبانشان باشند، اشتغالات نباید آنان را از جدیت در تحصیل علم باز دارد.
اشتغال تمام‌وقت برای یک طلبه
طلبه‌ای که تصمیم دارد به صورت تمام‌وقت به شغل یا فعالیتی غیر درسی اشتغال ورزد، چنانچه خود را نماینده و مبلغ دین معرفی نکند مشکلی ایجاد نخواهد کرد اما در صورتی که خود را برای پاسخگویی به سوالات دینی جامعه عرضه کند، باید از میزان تحصیلاتی برخوردار باشد که در طولانی‌مدت هم او را از دایره پاسخگویی به مسائل شرعی و اعتقادی خارج نکند و در حقیقت بار علمی خود را بسته باشد.
به گفته حجت‌الاسلام کرمی، حداقل علم لازم برای طلبه‌ای که تصمیم به اشتغال تمام وقت در فعالیت‌های تبلیغی دارد، اتمام دروس دروه تکمیلی سطح و گذراندن چند سال درس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه است چراکه زودتر بریدن از درس چیزی جز پشیمانی در آینده ندارد و زمانی که سن وی بالا رود و جایگاهی در جامعه پیدا کند، نخواهد توانست پاسخگوی نیازهای جامعه مخاطب خود باشد.
وی می‌افزاید: ممکن است برخی بگویند، طلاب هم خانواده دارند و با توجه به روایات لزوم کسب معیشت، بر طلاب نیز لازم است تا برای تأمین روزی خانواده خویش تلاش کرده و کسب معیشت کنند؛ در پاسخ باید گفت که به تصریح شهید ثانی – رحمه الله - و اعتقاد بسیاری از علمای بزرگ شیعه، روایات باب وجوب طلب رزق و معیشت به وسیله روایات لزوم طلب علم تخصیص می‌خورند.
یکی از روایاتی که به این موضوع و تخصیص روایات طلب معیشت به وسیله روایات طلب علم دلالت می‌کند، روایت "کمال الدین" از حضرت امیر‌المومنین - علیه السلام - است که می‌فرمایند: « دانش جستن بر شما از طلب مال لازمتر است زیرا مال دنیا میان شما تقسیم و براى شما ضمانت شده است... (اما) دانش براى شما نزد اهلش ذخیره است و مأمورید به طلب علم از آن‌ها، به دنبالش بروید». (تحف العقول صفحه 196)
طلاب علوم دینی و مشکلات مالی
اما باید گفت، طلاب بسیاری وجود دارند که با این‌که سطح معلومات دینی و طلبگی آنان کامل نشده است، به سبب برخورد با مسائل و مشکلات مادی و مالی، به ناچار به کسب معیشت می‌پردازند؛ این‌گونه از طلاب نیز باید مدنظر داشته باشند که تا حد امکان کمترین فاصله را از فضای درسی گرفته و به محض برطرف شدن مشکل، تمحض در کسب علم را از سر بگیرند.
مأخذ: خبرگزاری رسا
