شاخصه هاي کلام بليغ

امام موسى بن جعفر (عليه السلام)، هشام بن حكم را مخاطب ساخته و فرموده است: هركس نو آورى‏هاى حكيمانه و مطالب تازه و ارزشمند خود را، با طول كلام خويشتن محو نمايد و آن را بى‏اثر كند، مثل اين است كه هواى نفس خويش را براى ويران سازى عقل خود يارى نموده است، و كسى كه با عقل خويشتن چنين كند، دنيا و آخرت خود را فاسد كرده است.

رعايت كميت و كيفيت كلام، نه تنها در امر بلاغت خطيب و سخنان ساير افراد، از جهت حسن اثر يا سوء اثر اجتماعى، قابل ملاحظه و شايان دقت است، بلكه از نظر معنوى نيز مى‏تواند موجب قرب به خداوند يا بعد، از ذات مقدس او گردد. اين امر در سرنوشت آدمى در قيامت مؤثر است و ممكن است گوينده سخن مشمول رحمت بارى تعالى يا عذاب او گردد.

عن على (عليه السلام) قال كلامك محفوظ عليك مخلد فى صحيفتك فاجعله فيما يزلفك و اياك ان تطلقه فيما يوبقك.(3)

على (عليه السلام) فرموده: گفته هايت محفوظ است و از نامه عملت محو نمى‏شود. پس سخنى بگوى تو را به خدا نزديك كند، و بپرهيز از اين كه زبانت را آزاد گذارى و سخنانى بگويى كه موجب دورى‏ات از درگاه مقدس او شود.

خلاصه، طول كلام و حرف‏هاى بى‏مورد و نابه جا، خواه از ناحيه خطيب باشد يا فرد عادى، بر خلاف موازين عقل و دين است و قطعاً عوارض نا مطلوب و احياناً زيان بارى را از پى دارد. سخنانى اين چنين، مى‏تواند قدر و منزلت گوينده را از ميان ببرد، جامعه را نسبت به وى بى‏رغبت نمايد، و موجب شود كه مردم از معاشرت با وى بپرهيزند و از گردش پراكنده شوند.

نا گفته نماند كه خطيب بليغ، مقدار سخن را با توجه به اقتضاى مجلس مى‏سنجد و اختصار و تفصيل كلام را با رعايت موقع و مقام اندازه گيرى مى‏كند. خلاصه، نه كم مى‏گويد و نه زياد.

عن على (عليه السلام) قال خير الكلام مالا يقل و لا يمل.(4)

على (عليه السلام) فرموده: بهترين كلام آن است كه نه كم باشد و خلاف توقع، نه زياد باشد و ملال انگيز.

و عنه (عليه السلام) الكلام بين خلتى سوء الاكثار و الاقلال.(5)

و نيز فرموده است: سخن، بين دو مجاور بد و نامطلوب قرار دارد. يكى پرحرفى و آن ديگر كم‏گويى.

مجلس جشنى را در نظر بگيريد كه دوستاران اهل بيت عليهم السلام، به مناسبت سالگرد ولادت يكى از ائمه طاهرين تشكيل داده‏اند و از يكى از خطبا دعوت نموده‏اند در آن مجلس سخنرانى كند.

بلاغت خطيب اقتضا مى‏كند كه قسمت قابل ملاحظه‏اى از وقت مجلس را به آن حضرت اختصاص دهد و پيرامون يكى از سخنان علمى يا خدمات دينى، يا كرامت اخلاقى يا تربيت اصحاب و نظاير اين‏ها سخن بگويد، و خواهش روحانى و عواطف معنوى شنوندگان نسبت به آن حضرت اقناع نمايد.

اگر خطيب، به درخواست ايمانى مردم، آن طور كه بايد، توجه ننمايد و با عجله و شتاب، سخنان كوتاهى درباره امام بگويد و خواهش مستمعين را بر آورده نسازد، بايد گفت آن خطيب، كوتاه سخن گفته، نارسا حرف زده، حق امام را ادا نكرده و خلاصه، بر خلاف بلاغت سخرانى كرده است. اين همان كم گويى و اقلال سخن است كه على (عليه السلام) در دو حديث بالا بدان اشاره فرموده است.

منبع:

1- تحف العقول، ص 359.

2- اصول كافى، ج اول، ص 17.

3- غررالحكم، ص 574.

4- فهرست غرر، ص 333.

5- فهرست غرر، ص 331.

تهيه و فرآوري: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان