نقش روزه در حل مشکلات
یعنی اگر ما در هر نمازی چند بار از خدای سبحان استعانت میکنیم و میگوییم ﴿إیّاک نعبد وإیّاک نستعین﴾ راه کمکرسانی را هم خدا بیان فرموده است. ولی این چنین نیست که بگویید: کمک کن! و ما رایگان کمک برسانیم. اگر سخن از ﴿إیّاک نستعین﴾ است، راهش را هم قرآن به ما آموخته که: ﴿واستعینوا بالصّبر والصّلوة﴾۱ و این صبر به «صوم» تفسیر و تطبیق شده و در حدیث آمده است که: «إذا نزلت بالرّجل النازلة والشدیدة فلیصم»۲ هرگاه برای کسی مشکل یا حادثهٴ خاصی پیش آمد باید برای دفع یا رفع آن روزه بگیرد.
نه تنها در جنگ، بلکه اگر مشکلات دیگری هم برای انسان پیش آید، باید برای حل آن مشکل، روزه گرفت.
این روزه چه نقشی دارد که مشکل را حل میکند؟ انسان را به کجا میرساند که بر مشکل پیروز میشود؟ تازه این امساک ظاهری است؛ امّا روزه، حکمتهایی دارد که روح را به مقام بالا میرساند و روح بلند بر طبیعت فایق است.
اگر کسی برای خدا روزه گرفت چون کارها به دست اوست مشکل را حل میکند که فرمودهاند: «یا مُسهّل الا قمور الصّعابِ»۳٫ قرآن هم فرمود: ﴿وأمّا من أعطی واتّقی ٭ وصدّق بالحُسنی ٭ فسنُیسِّره للیسری﴾۴ ما کارها را برای افرادی که در مسیر مستقیماند، راحت میکنیم. آنگاه نمونههایش را هم به عنوان انبیای عظام برای ما بیان فرمود.
وقتی موسای کلیم الله از خدای سبحان درخواست میکند: ﴿ویسّر لی أمری﴾۵ در پاسخ میفرماید: ﴿قال قد أُوتیت سؤْلَکَ یا موسی﴾۶ تو برای براندازی طاغوت فرعون از ما آسان کردن امور را طلب کردی، ما هم آن را به تو دادیم. آنچه را که از ما خواستی به تو دادیم؛ شرح صدر، روان بودن بیان، شرکت در رسالت و وزیر بودن برادرت را، و نیز خواستی که او را از وحی خاص برخوردار کنیم، همه را عطا کردیم.
دربارهٴ رسول خدا هم فرمود: ﴿ألمْ نشْرح لک صدْرک ٭ ووضعْنا عنک وِزْرک ٭ الّذی أنْقض ظهْرک ٭ ورفعنا لک ذکْرک﴾۷ آیا به تو شرح صدر ندادیم و بار گران را که بر پشت تو سنگینی میکرد برنداشتیم و نام تو را بلندآوازه نکردیم؟
این راهها را قرآن در اختیار ما گذاشته است؛ زیرا باطن روزه به قدری نیرومند است که انسان را بر جهان طبیعت ـ به اذن خدا ـ پیروز میکند.
فرشتگان و دعا برای روزهدار
فرشتگان موکلند که برای روزهداران دعا کنند:قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): «إنّ الله تبارک وتعالی وکلّ ملائکةً بالدّعاء للصّائمین وقال: أخبرنى جبرئیل علیهالسلام عن ربه تعالی ذکره أنّه قال: ما أمرتُ ملائکتى بالدّعاء لأحدٍ من خلْقى إلا استجبتُ لهم فیه»۸ خداوند عدّهای از فرشتگان را مأمور کرده است تا برای روزهداران دعا کنند.و جبرئیل خبر داد که پروردگار میفرماید: هرگز فرشتگانم را امر به دعا نکردم جز آنکه دعای آنان را مستجاب نمودم. دعای فرشته برای انسان، درخواست خیر و خوبی برای وی است.
تو فرشته شوی از جهد کنی از پی آنک برگ توت است کنندش اطلس۹
در این عالم اگر برگ توت را حریر میکنند و کرم میتواند از برگ توت، پرنیان درست کند، انسان را هم میشود فرشته کرد، رشد چنان میسّر است که کرم ابریشم، از برگ توت پرنیان می سازد!
قرآن کریم میفرماید: در بهشت فرشهایی وجود دارد که آستر آن، پرنیان است. حال خدا میداند رویهٴ این فرشها چیست؟ چون فرش آستری دارد که روی زمین میافتد و رویهای که انسان روی آن مینشیند. فرش بهشت هم آستری دارد و رویهای. ﴿متکئین علی فُرشٍ بطائنها من استبرق﴾۱۰ آسترش استبرق و حریر و پرنیان ارزنده است. امّا ظاهر آن فرش چیست؟ چون بیش از حریر و بالاتر از پرنیان چیزی در عالم طبیعت نیست که ما را به آن تشویق کنند. لذا نفرمود، ظاهر و رویه آن چیست! بایستی رفت و دید.
فرشهایی که باطنش حریر است، حریری که کرم ابریشم آن را نتنیده؛ بلکه نماز و روزه آن را بافته است. حریری را که کرم ابریشم بتند، کرم دیگری میتواند صدمه بزند؛ اما فرشی را که نماز و روزه ببافد، دیگر آسیب نمیبیند. البته این فرش از لذایذ جسمانی بهشت است. اما آن «جنّة اللقاء» که به حساب نمیآید، باطن روزه است که فرمود: «الصّوم لى وأنا أجزى به»۱۱٫ آنچه را فرشتگان برای روزهداران مسئلت میکنند، باطن روزه است.
قرآن در مورد فرشتگان میفرماید: ﴿وما منّا إلاّ له مقام معلومٌ﴾۱۲ هر فرشته درجهای دارد فرشتهای که موکّل است برای بندگان مخلص روزهدار دعا کند، غیر از فرشتهای است که برای دعا به غیر روزهداران موکّل میشود. درجات فرشتگان و دعاهای آنها هم تفاوت دارد.
تا چه اندازه ما به باطن روزه میپردازیم که نه تنها ظاهرمان روزه بگیرد و چیزی نخوریم و نیاشامیم؛ بلکه سرّ و درون ما هم روزه بگیرد؟ نگذاریم خاطرهای در دل خطور کند که خدا نمیپسندد. مبادا در دلْ بد کسی را بخواهیم. چنین نیست که اگر خاطرات در دل عبور کرد، خدای سبحان نداند یا دل انسان تیره نشود.
روزهٴ عوام، خواص و اخص با هم متفاوت است. اگر ما روزه گرفتیم و به این فکر بودیم که، خدای ناکرده، کسی را برنجانیم یا به مقام و جاهی برسیم یا نتوانستیم خود را آماده کنیم که اگر به جاه رسیدیم، تفاوتی برای ما نداشته باشد، باطن ما روزه نگرفته است و چون باطن روزه نگرفته به باطن روزه نرسیدهایم.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: جبرئیل (سلاماللهعلیه) به من خبر داد، که خدای سبحان فرموده، من فرشتگان را برای دعای احدی موکّل نکردم، جز آنکه دعای آنان را مستجاب میکنم. به همین جهت، فرشتگان را موکل فرمود، برای روزهداران دعا کنند۱۳٫
پاورقی: ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
حکمت عبادات ، ص ۱۳۷-۱۴۱
۱ ـ سورهٴ بقره، آیهٴ ۴۵٫
۲ ـ کافی، ج ۴، ص ۶۳٫
۳ ـ جملهای دعایی است که در کلمات بزرگان حکمت آمده است.
۴ ـ سورهٴ لیل، آیات ۵ـ ۷٫
۵ ـ سورهٴ طه، آیهٴ ۲۶٫
۶ ـ همان، آیهٴ ۳۶٫
۷ ـ سورهٴ انشراح، آیات ۱ـ ۴٫
۸ ـ روضة المتقین، ج ۳، ص ۲۲۸٫
۹ ـ دیوان سنایی.
۱۰ ـ سورهٴ الرحمن، آیهٴ ۵۴٫ )بهشتیان بر بسترهایی که آستر آن از ابریشم درشتبافت است تکیه زنند).
۱۱ ـ روضة المتقین، ج ۳، ص ۲۲۵٫
۱۲ ـ سورهٴ صافات، آیهٴ ۱۶۴٫
۱۳ ـ روضة المتقین، ج ۳، ص ۲۲۸٫
