اسلام را توجیه نکنیم

چگونه امام خمینی را بخوانیم5

قسمت اول ،دوم ،سوم وچهارم را حتما بخوانید

4- روش شناسی امام

روش امام خمینی(ره) در بیان سیستم های فکری اسلام مبتنی بر اجتهاد است. ايشان اجتهاد را تنها روشی در مسائل فقهى نمى داند و معتقد است اجتهاد و تلاش قانونمندِ فهمِ دين، براى نوفهمى و بازفهميِ نظام عقيدتيِ اسلام نيز بايد به كار گرفته شود. از این رو اجتهاد و نوگرايى در چهارچوب تفكر اصيل اسلام و گسترش تفسير درست و زنده آن همراه با شناخت عميق از همه زواياى اسلام روش اساسی در تبیین و ارائه سیستم فکری اسلام است.(1) امام(ره) در یکی از سخنرانى های خود به اين نكته اشاره كرده و به نقد برخی از اسلام شناسی ها می پردازد:

«در قرن هاى سابق يك دسته متكلمين بوده اند كه اينها روى فهم تكلم خودشان، روى فهم ادراك خودشان، اسلام را آن طور توجيه مى كردند كه خودشان فهميده بودند. يك دسته فلاسفه بودند كه روى فلسفه اى كه آنها مى دانستند، اسلام را به صورت يك فلسفه ادراك مى كردند، خيال مى كردند كه مكتب فلسفى است. يك دسته عرفا و اين طايفه بودند كه اسلام را به فهم عرفانى توجيه مى كردند و اسلام را كانه يك مكتب عرفانى مى دانستند، تا اين زمانهاى آخر كه اسلام را يك مكتب مادى تصورمی كردند.»(2)

5- روش شناسی فهم اندیشه امام

با توجه به منابع متعدد و تخصص های مختلف و دوران های متمایز حیات امام راحل(ره) شناخت اندیشه های امام دچار سو فهم ها و افراط و تفریط هایی گشته است که گاه موجب قرائت های غیر صحیح و گاه متعارض با اصل اندیشه امام(ره) گشته است.(3) از این رو توجه به روش شناسی اندیشه امام(ره) و انتخاب روش نزدیکتر به واقع یکی از شرایط بسیار مهم امام پژوهی است. برخى آن حضرت را تنها از زاويه فقه و اصول مى نگرند و به نوآورى ها و ابتكارات او در حوزه مسائل فقهی پرداخته اند و بعضى از منظر انديشه سياسى يا از مرصد علوم قرآنى و تفسير به مطالعه ابعاد وجودى امام پرداخته اند و برخی به انديشه هاى فلسفى و عرفانی حضرت امام پرداخته اند. بدون ترديد اندیشه امام(ره) آميزه‌اي از آموزه‌هاي فقهی، كلامي، فلسفي، تفسيري، روايي، عرفاني و... است و توانسته است در مطالعة ميان رشته‌ای گام بردارد.

گفتمان امام خميني(ره) با تعلق به مکتب عقلى - اصولى شيعى و حکمت متعالیه صدرایی و عرفان ناب شیعی، يک جريان عظيمی است که به ابعاد مختلف دین و انسان توجه دارد. از این رو این گفتمان، با تأکید بر اجتهاد دینی و عقلانیت فلسفی بر اصول خلل ناپذیر و بنیان های پایه ای عقل و وحی مبتنی است و در روش به این طریقه پایبند است. در واقع می توان گفت که اندیشه و سیره امام(ره) بر یک مجموعه اصول موضوعه یا مبادی تصدیقی قرار یافته است که عدم توجه مناسب به آن و فقدان احاطه لازم بر آن، جدای از بروز نارسایی های روش شناسانه، موج وارونه نگری و سطحی بینی در فهم و تبیین اندیشه و سیرۀ نظری و عملی ایشان خواهد شد.(4) بنابراین در شرح اندیشه های امام(ره) می بایست به اصول پایه ای و بنیان های نظری اندیشه امام توجه نمود و با توجه به شرایط زمان و مکان نحوه بروز آثار و نتایج آن مبانی را استخراج نمود.(5)

جمع بندی:

با توجه به آنچه در این گفتار گذشت، اندیشه امام یک منظومه منسجم ذوابعاد است که با توجه به ویژگی هایی همچون هدایت محوری، اصول گرایی و اجتهاد محوری، انسجام درونی، کارآمدی و خلوص آن باید فهمیده شود و در تبیین آن می بایست به اصول اصلی و بنیان های اساسی و ثابتات نظری ایشان توجه و بر همین اساس به تبیین یک موضوع خاص پرداخت.

منابع:

1. عباس ایزدپناه، اصول و شیوه های تحقیق در آثار و اندیشه های امام خمینی، ص220.

2. صحيفه نور ج2، ص153.

3. محمد باوی، تأملی در روش شناسی مطالعه اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، ص6.

4. عباس ایزدپناه، همان.

5. مجتبی اسکندری، تبیین الگوی تصمیم گیری و سیاستگذاری ص10.