حوزه و مواجهه با تمدن غرب
مواجهه حوزویان با تمدن غرب پس از انقلاب اسلامی
در مطلب پیشن با عنوان «آشنایی حوزویان با تمدن و تفکر غربی» به بررسی اجمالی آشنایی حوزویان با تمدن و تفکر غربی پیش از انقلاب پرداخته شد. در این مطلب به مواجهه حوزویان با تمدن غربی پس از انقلاب می پردازیم.
بدون شک، انقلاب اسلامی ایران، نه تنها یک انقلاب سیاسی بلکه یک تحول فرهنگی بوده که در سطح تفکر و فرهنگ جهانی موثر بوده است. این انقلاب، اندیشمندان بسیاری را به خود مشغولداشته و حتی موجب تغییر در اندیشه اندیشه گران غربی نیز شده است.(1) یکی از این آثار، تغییر و توسعه نگرش حوزویان به تمدن غرب می باشد.
نگاه و مواجهه حوزویان با تمدن غرب را در چند دسته ذیل می توان تقسیم بندی نمود:
1. مخالفت با تمامی مظهر تمدن غرب و بازگشت به تفکر سنتی با متدولوژی سنتی؛ برخي روحانيون کليت مدرنيته را به چالش کشانده و بنوعي درصدد بازگشت به تفکر سنتي يا سامانه گذ‌‌‌شته‌اند. اینان غرب را يك كليت و مجموعه‌اي واحد مي‌داند كه قابل تقسيم به اجزا خوب و بد يا مفيد و مضر نيست. يا بايد تمام آن را يكجا پذيرفت و يا اينكه آن را ردّ كرد. در اندیشه سلفی گری بازگشت به قوانین صدر اسلام و رابطه ساده آن دوران راه حل نجات و مقابله با تمدن غرب پنداشته می شود. نماینده این جریان را باید مهدی نصیری دانست.
2. گروهي ديگر ضمن مقاومت در قبال مفهومي به نام غربگرايي، اما بنا به الزامات زمان و مکان، جنبه‌هايي از مدرنيته را پذيرفته و تعامل اسلام و مدرنيته را از طريق هم نهادسازي دنبال مي‌کنند. اینان با جدا کردن علم غربی از سیاست استعمار گرانه تمدن غربی، در صددند تا با تسلط بر علوم مدرن و تجربی، و تغییر در مبانی علوم انسانی، تمدن نوین اسلامی را بسازند. این نظر را در آراء حضرت امام خمینی(ره) و مرحوم علامه طباطبائی و شاگردانشان (همچون شهید مطهری، مقام معظم رهبری، آیت الله جوادی آملی، آیت الله مصباح یزدی، آیت الله فاضل لنکرانی و آیت الله معرفت) می توان جست و جو کرد که طبیعتاً برخی از روحانیون امروز که از شاگردان فقهی امام خمینی و شاگردان درس فلسفه علامه به حساب می آمدند در بسط این تفکر تلاش می کنند. این رویکرد را در این جمله حضرت امام(ره) به وضوح می توان مشاهده نمود:
«تذكري پدرانه به اعضاي شوراي نگهبان مي‌دهم كه خودشان قبل از اين گيرها، مصلحت نظام را در نظر بگيرند، چرا كه يكي از مسايل بسيار مهم در دنياي پر آشوب كنون، نقش زمان و مكان در اجتهاد و نوع تصميم گيريهاست. حكومت فلسفه عملي برخورد با شرك و كفر و معضلات داخلي و خارجي را تعيين مي‌كند. و اين بحث‌هاي طلبگي مدارس كه در چارچوب تئوريهاست نه تنها قابل حل نيست، كه ما را به بن بست‌هايي مي‌كشاند».(2)
3. مخالفت با تمامی مظهر تمدن غرب و احیای تفکر سنتی با متدولوژی جدید مبتنی بر حکومت اسلامی؛ این دسته معتقدند تمدن غرب براساس تفکر الحادی و ضدیت با خدا آغاز شده و ادامه دارد. غرب در نظر آنان، به علت بنيان‌هاي حسي و مادي‌اش در تغاير با جهت‌گيريهاي حاكم بر نظام آفرينش بسر مي‌برد. غرب ظلمت حقانيت يافته‌اي است كه بر مدار عصيان بر خدا مي‌چرخد و از مدار تولي و ولايت خارج شده است. لذا تمامی آنچه از ذهن ملحدان تراوش می کند در مسیر باطل است. پس مدرنيته در این منظر كليتي واحد است كه مبادي، مباني و غاياتي كاملاً مادي‌گرايانه دارد كه ناخواسته آن را به سمت كفر و استكبار رهنمون مي‌سازد. از این رو با توجه به رسالت ما در زمینه سازی ظهور باید به نظام پردازی پرداخت تا انقلب اسلامی را که مهمترین مرحله تکاملی جبهه حق است را در مقابل جبهه باطل حفاظت و توسعه داد. فرهنگستان علوم اسلامی با مدیریت سید منیرالدین حسینی الهاشمی و سید محمد مهدی میرباقری هستند.
4. و دیگر جرياني است كه تفكر ديني و كنوني حوزه‌هاي علميه را به علت ابتناءاش بر منقولات روايي، ناكارآمد مي‌داند و مي‌كوشد با نگاهي نقادانه و خردورزانه به ميراث اسلامي، دين را عصري نمايد. این گروه مي‌كوشد با اتكاء بر برخي از ظرفيت‌ها و امكاناتي كه تفكر مدرن در اختيار او مي‌نهد انديشه اسلامي را بازسازي نمايد. کسانی مثل [آقای] صالحي نجف‌آبادي همفکران و شاگردان آنان در این فکر به سر می برند.(3)
منابع:
1. جان فوران، مقاومت شکننده، ترجمه تدین، تهران، رسا، 1384
2. صحيفه نور، ج 21، ص60
3. تأملات سیاسی و فکری در حوزه علمیه قم، هفته نامه مثلث، 12 مهرماه 1388 شماره نهم.
نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان
تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه
