تبیان، دستیار زندگی
تفحص و خاکسپاری پیکر مطهر شهدای به خاک و خون افتاده کربلا - که در رأسشان پیکر شریف حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام بود- بعد از سه شبانه روز، الگویی برای اقدام مجاهدانه جستجو و تفحص پیکرهای شهدای هشت سال جنگ تحمیلی است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تفحص در فرهنگ ما

تفحص مفقودین:

در هنگام جنگ تحمیلی 8 ساله، بدلیل نامساعد بودن وضعیت جغرافیایی مناطق عملیاتی، حجم آتش دشمن و قرار گرفتن شهدا در محدوده‌ای بین نیروهای خودی و دشمن، امکان جابه جایی و انتقال ابدان شریف تعداد زیادی از شهدا فراهم نشد. بعد از پذیرش قطعنامه 598 و پایان گرفتن جنگ تحمیلی یکی از مهمترین موضوعاتی که در دستور کار مسئولین نظام اسلامی قرار گرفت، تلاش برای تفحص(جستجو) و کشف مفقودین جنگ تحمیلی بود. بر همین اساس  کمیته جستجوی مفقودین با مسئولیت سردار باقرزاده در ستاد کل نیروهای مسلح شکل گرفت.

بر همین پایه تفحص از نظر لغوی به معنای جستجو و کنکاش و در ادبیات دفاع مقدس به معنای جستجو و تلاش برای یافتن پیکرهای مطهر شهدای به جا مانده در معرکه جنگ، تلقی می شود.

اهمیت و ضرورت:

تفحص

در بینش اسلامی و فرهنگ دینی پیکر اموات و متوفیانی که به دلائل گوناگون بر روی زمین مانده و امکان دسترسی به ابدان آنان نیز وجود دارد، باید در مکانهای مناسب و با آداب اسلامی به خاک سپرده شوند.

احترام به اموات در اسلام آن چنان تأکید شده است که؛ «غسل و کفن و نماز و دفن مسلمان دوازده امامى، بر هر مکلفى واجب است. و اگر بعضى انجام دهند، از دیگران ساقط مى‏شود. و چنانچه هیچ کس انجام ندهد همه معصیت کرده‏اند. و بنابر احتیاط واجب حکم مسلمانى هم که دوازده امامى نیست، همین طور است. (رساله توضیح المسائل مراجع تقلید)»

حال شهدا که دارای منزلت والا و جزو بندگان و اولیای خاص خداوند سبحان هستند و با رشادتها و ایثارگریها، عزیزترین سرمایه انسانی خود را در راه اهداف متعالی اسلام فدا می کنند و در معرکه جنگ و جهاد مظلومانه به شهادت می رسند، پیکرهای مطهرشان دارای قداست و اهمیت بالاتری است. اگرچه بر طبق روایات، شهدای معرکه غسل و کفن ندارند، اما آداب دفن بر آنها مترتب است و لازم است با شکوه و عظمت تشییع و به خاک سپرده شوند.

تفحص و خاکسپاری پیکر مطهر شهدای به خاک و خون افتاده کربلا - که در رأسشان پیکر شریف حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام بود- بعد از سه شبانه روز، الگویی برای اقدام مجاهدانه جستجو و تفحص پیکرهای شهدای هشت سال جنگ تحمیلی است.

تلاش مجدانه و طاقت فرسا برای یافتن پیکرهای مطهر شهدا و بازگرداندن شهدا به خانواده هایشان و  تشییع و خاکسپاری آنان در محلهای مناسب، هم تکریم و تعظیم به مقام شهدا و احترام و سپاسگذاری از خانواده آنان و هم سر منشأ آثار و برکات فراوان در کشور است.

گستره تفحص:

1. تفحص درون مرزی:

باتوجه به اینکه ارتش بعثی عراق از ابتدا تا پایان جنگ تحمیلی بخش های مختلفی از خاک کشورمان را در اشغال داشت و یا در عملیات های مختلف رزمندگان اسلام در خطوط پدافندی مذکور تردد داشته اند لذا پیکر شهدا معمولاً در معرکه باقی می‌ماندند که برخی از آنها در خلال جنگ به عقبه انتقال داده شد و تعداد زیادی هم تا پایان جنگ در محل درگیری و نبرد بوسیله دشمن مدفون شده اند.

2. تفحص برون مرزی:

با توجه به اینکه بنا به مقتضیات سیاسی و نظامی جنگ، رزمندگان اسلام دشمن بعثی را در خاک عراق تعقیب و در آنجا اقدام به تک و پاتک می‌نمودند در نتیجه تعدادی از آنان بعد از شهادت در خاک عراق تا پایان جنگ باقی ماندند.

از دلائل دیگر وجود پیکر شهیدان در داخل خاک عراق آن بود که رژیم بعثی با بی‌رحمی افراد مجروح و اسیر را در جدار مرز خود و تا عمق خاک عراق بصورت دسته جمعی به شهادت می‌رساند لذا پس از سالهای 77 گروههایی به نام گروه تفحص برون مرزی تشکیل یافت و با هماهنگی وزارت خارجه دو کشور (در زمان صدام) پیکرهای مطهر شهدا طی مراسم و تشریفات تبادل در مرز به میهن اسلامی منتقل شد.

چالش های تفحص:

تفحص از نظر لغوی به معنای جستجو و کنکاش و در ادبیات دفاع مقدس به معنای جستجو و تلاش برای یافتن پیکرهای مطهر شهدای به جا مانده در معرکه جنگ، تلقی می شود

1- وجود مین و مواد منفجره به جا مانده از جنگ تحمیلی.

2- وجود گرمای شدید منطقه جنوب و عدم کارآیی ماشین آلات سنگین در تمام روز .

3- وجود سرمای شدید و برف گیر شدن مناطق کوهستانی غرب.

4- حضور گروهک منافقین و دیگر عوامل ضد انقلاب در مرز و اذیت و آزار آنها.

5- کمبود امکانات پیشرفته

6- عدم همکاری مقامات مسئول عراقی در نقاط مرزی.

عملیات تفحص:

عملیات شناسایی پیکرهای مطهر شهدا توسط نیروهای اطلاعات عملیات و عناصر تخریب چی با توجه به اطلاعات و اسناد بدست آمده از رزمندگان و آزادگان، آثار موجود از شهیدان و تشخیص خطوط پدافندی در منطقه عملیاتی صورت می پذیرد.

سپس مسیر تردد و معبر برای ورود نیروهای تفحص هموار می گردد و در صورت نیاز، زمین برای استقرار بیل مکانیکی فراهم می شود.

فعالیت تفحص بسته به نوع ،شرایط و جنس زمین متفاوت است. بطور مثال در منطقه فکه زمین رمل و ماسه ای است، در چیلات، سومار و میمک تفحص در سنگلاخ و تپه‌ها و شیارهای کوچک و بزرگ انجام می شود، در طلائیه زمین باتلاق است ، در شط علی نیزار و آب وجود دارد و در کردستان و حاج عمران در کوههای صعب العبور انجام می گیرد.

وجه تمایز پیکر مطهر شهدا با اجساد عراقی:

یکی از مهمترین موضوعات در میدان کار تفحص چگونگی تشخیص پیکر شهدا از اجساد عراقی است.

در این رابطه تفاوتهای آشکاری بین پیکر شهید و جسد عراقی وجود دارد که به برخی از آنان اشاره می شود:

1- کلاه: کلاه های عراقی ها کاملاً با کلاه ایرانی تفاوت دارد؛

الف) کلاه آهنی عراقی طشت شکل و کلاه ایرانی جمع تر و گرد می باشد.

ب) کلاه پشمی عراقی ها دارای آویز در قسمت گوش (مخصوص شمال عراق – کردستان) و کلاه پشمی ایرانی ها دارای دید چشم و رنگ مشخص است.

ج) برروی کلاه های ایرانی ها معمولاً اشعار انقلابی – اسلامی و یا پیشانی بند درج شده است.

د) کلاه های کائوچویی هر دوکشور نیز تفاوتی همچون کلاه آهنی دارد.

2- چفیه: برخی از شهدای ایرانی دارای شال گردن و عموماً دارای چفیه هستند در حالیکه در نظام عراق از این البسه ها استفاده نشده است چفیه های ایرانی سفید رنگ با خطوط سیاه رنگ و یا سیاه با خطوط سفید رنگ می باشند.

3- پیراهن:

پیراهن ایرانی ها؛

الف) لباس فرم سپاه سبز رنگ و نازک میباشد و ممکن است که آرم سپاه نیز بر روی آن حک باشد.

تفحص

ب) لباس بسیجی ها هم یا از نوع تکاوری که امروزه آنها را لجنی می گویند و یا خاکی است که بدون سردوشی، درجه و جنس آن مشخص می‌باشد.

ج) لباس های کره ای نیز حالت نخی نداشته و فاقد سردوشی و غیره هستند.

د) لباس برادران ارتش نیز از نوع کره ای با درجه های نظامی بر روی بازو و یا سردوش و نیز اتیکت بر روی سینه مشخص می باشد.

هـ) لباس گرم بسیج و سپاه از نوع لباس های ورزشی گرمکن می باشند که بلوز و شلوار معمولاً با هم هستند.

ی) در زمستان نیروهای ایرانی از اورکت های معروف به کره ای استفاده کرده که جنس و سایز آنها بطور واضح روشن است.

پیراهن عراقی ها؛

الف) پیراهن عمومی آنان کاملاً ضخیم و سبز رنگ می باشند دارای سردوشی و نیز بغل بلوز دارای دکمه و جنس آنها معلوم است.

ب) رده های کماندویی عراقی دارای لباس لجنی با رنگ مشخص هستند.

ج) رانندگان تانک عراقی دارای لباسهای یک تیکه سبز رنگ به اصطلاح خلبانی می باشند.

د) عراقی ها دارای ژاکتی سبز رنگ و دارای سردوشی هستند که هنوز در ارتش فعلی آنها بکار می رود.

4- فانسقه: فانسقه ایرانی چند نوع میباشد ، فانسقه پاسداری که سبز رنگ می‌باشد ، فانسقه خاکی رنگ که متعلق به نیروهای بسیجی و یا ارتش بوده قفل بندهای آنها ، همچنین تعداد سوراخ های تنظیم با فانسقه های عراقی تفاوت دارد اما فانسقه عراقی ها خاکی رنگ با جنس مرغوب و قفل بندهای خاص خود می‌باشند ، علاوه بر فانسقه نیروهای ایرانی از کمربندهای کوچک نیز استفاده میکردند که قفل بند آنها بصورت کمربندهای معمولی است.

5-پوتین: پوتین ایرانی و عراقی از نظر شکل ظاهری تفاوت دارد ضمن اینکه در زیر پوتین های عراقی نوشته هایی مانند (صنع فی العراق) – (رقم) و علامتی بصورت مثلث که با حرف (ج) که به معنی جیش (نیروهای مردمی عراق را جیش الشعبی گویند) می باشد پوتین های عراقی بزرگ پا و نوک آنها قوسی شکل میباشد. اما پوتین های ایرانی چند نوع می باشدیک نوع زیر آنها با حروف لاتین کلمه (تاف) نوشته شده و یا کلماتی مانند (پیروزی – وین) درج شده است، اکثر نیروهای بسیجی و پاسدار برای سهولت از زیپ های بغل پوتین استفاده و یا از پوتین هایی باساق پارچه ای استفاده می کردند.

بعضی از نیروهای ایرانی حتی پرسنل ارتش و ژاندارمری در دوران دفاع مقدس از کفش های کتانی استفاده کرده که در عرف نظامی عراق از این نوع کفش ها استفاده نشده است.

6- قمقمه ها: ایرانی ها از یک نوع قمقمه پلاستیکی با رنگ سبز که آرم جمهوری اسلامی حک شده است و قمقمه فلزی که از جنس آلومنیوم می‌باشد و در زیر آن ظرفی برای خوردن غذا جاسازی شده بود،که درب و کیسه نگهداری آن مشخص می‌باشد استفاده می کردند اما، قمقمه عراقی ها هم پلاستیکی و هم فلزی با قمقمه ایرانی تفاوت زیادی دارند کیسه نگهداری آنها هم به شکل خاص خود است.

10- تفاوت در جای خشاب و سینه بندهای جای خشاب فشنگ ها

تفحص و خاکسپاری پیکر مطهر شهدای به خاک و خون افتاده کربلا - که در رأسشان پیکر شریف حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام بود- بعد از سه شبانه روز، الگویی برای اقدام مجاهدانه جستجو و تفحص پیکرهای شهدای هشت سال جنگ تحمیلی است.

11- تفاوت در کوله پشتی ها و کوله های آرپی چی هفت

12- تفاوت در سرنیزه اسلحه ها

13- وجود اسلحه ژ3 و مهمات همراه، نشان از ایرانی بودن دارد.

14- نارنجک ایرانی با عراقی فرق دارد. نارنجک های ایرانی چهل تیکه و حروف ایرانی روی آن درج است نارنجک های عراقی مصری و دارای شکل ظاهری ویژه ای هستند.

15- گتر کردن شلوار نیروهای ایرانی با عراقی فرق دارد. از طرفی بعضی از نیروهای ایرانی دارای ساق بند هستند.

16- کیسه جای کمک های امدادی ایرانی با عراقی متفاوت است.

17- ماسک نیروهای ایرانی و عراقی تفاوت دارد.

18- وجود آمپول های آتروپین همراه با نیروهای ایرانی جهت جلوگیری از آثار بمبهای شیمیایی.

19- چکمه های مخصوص شیمیایی ایرانی با عراقی فرق دارد.

20 - روی لباس ایرانی ها اشعار اسلامی درج شده است (یاشهادت یا زیارت، نام ائمه و...)

21- بیشتر ایرانی ها نام خود را بر روی لباس ها و برگ پوتین ها درج می کنند.

22- وجود پول و سکه های ایرانی همراه با پیکرهای مطهر.

23- در جیب بعضی از نیروهای ایرانی مدارک شخصی ،عطر ، جانماز ، قران ، ادعیه ، تصویر امام ، خودکار بیک ، وصیت نامه ، دست نوشته ها، و حتی مسواک وجود دارد و در جیب عراقی ها عکس های مستحجن سیگار عکس صدام و......دارد.

آداب و فرهنگ تفحص:

تفحص

1. دائم الوضو بودن هنگام کار

2. تعیین رمز توسل به یکی از معصومین و اهل بیت علیهم السلام برای عملیات روزانه

3. نذر صلوات برای پیدا کردن پیکرهای مطهر

4. درست کردن جایی بعنوان معراج شهدا و نگهداری شهدای تازه تفحص شده در منطقه

5. برگزاری مراسم توسل، زیارت عاشورا و دعای عهد روزانه در معراج، کنار پیکرهای مطهر

برخی از واژگان تفحص:

1- معراج: به محل نگهداری شهدای تازه تفحص شده گفته می شود.

2- پلاک: وسیله ای برای شناسایی رزمندگان اسلام و شهداء که با ابتکار تعاون سپاه درزمان جنگ تحمیلی بوجود آمد ، پلاک ها بوسیله زنجیر به گردن افراد آویز است .

3- گمنام : شهیدی که با وجود علائم ایرانی بودن، پلاک و مدارک شناسایی ندارد یا کارت آن قابل خواندن نیست.

4- بیل: یعنی بیل های مکانیکی که کار تفحص را انجام می دهند.

5- مبادله : تحویل دادن اجساد عراقی به کشور عراق و گرفتن پیکر مطهر شهدا را مبادله می گویند. این مراسم بصورت رسمی و با تشریفات نظامی و با حضور خانواده های شهدا و مسئولین لشکری و کشوری در مرز انجام می شود.

6- مذاکره : عزیمت هیئت ایرانی به عراق و یا بالعکس برای کار تفحص را مذاکره می گویند.

7- کمیته : یعنی کمیته جستجوی مفقودین که قرارگاه آن در اهواز می باشد.

8- دشت بانی: فعالیت تفحص بصورت پیاده روی و شناسایی محورها ، دشت ها ، دره ها و تپه ها را دشت بانی میگویند.

مطالب مرتبط :

شهید ایرانی و جنازه عراقی درتفحص

خاطراتی از تفحص

نشان در بی نشانی

آنانکه درگمنامی ،سلوک کردند

روایتی از تفحص پیكر شهید علی هاشمی

تصاویرمزارهایی خاص ازشهدای گمنام 

شهید گمنام

اولین شهید گمنام

تفحص نور

آب قمقمه شفایش داد

درد دل مادر شهید گمنام

خاطرات تفحص

منبع : پایگاه شهدای گمنام

تنظیم : بخش فرهنگ پایداری تبیان