تبیان، دستیار زندگی
روههای شركت كننده در انتفاضه دستاوردهای انتفاضه اهداف انتفاضه سالروز آغاز انتفاضه اول ملت فلسطین معنای انتفاضه این واژه از كلمه ی «نفض» گرفته شده است. نفض یعنی لبریز شدن وسررفتن چیزی كه داخل ظرف است. به همین دلیل، قیام مردمی ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معنای انتفاضه

علل پیدایش انتفاضه

گروههای شركت كننده در انتفاضه

دستاوردهای انتفاضه

اهداف انتفاضه

سالروز آغاز انتفاضه اول ملت فلسطین

معنای انتفاضه

این واژه از كلمه ی «نفض» گرفته شده است. نفض یعنی لبریز شدن وسررفتن چیزی كه داخل ظرف است. به همین دلیل، قیام مردمی و سراسری مردم فلسطین را «انتفاضه» می گویند. انتفاضه از لحاظ معنایی، معنی قیام علیه رخوت و ركود، و مرحله ی قبل از انقلاب است. قیام 15 خرداد 1342 ه . ش. مردم مسلمان ایران علیه رژیم شاهنشاهی، انتفاضه و قیام 1357 را كه منجر به پیروزی انقلاب شد، انقلاب گویند.

مرحله ای كه با سلسله تحركاتی خودجوش در مقابله با اقدامات نظامی رژیم صهیونیستی توسط جوانان، نوجوانان و زنان فلسطینی با پرتاب سنگ و كوكتل مولوتف شروع شد و آغازگر حركتی بود كه به انتفاضه شهرت یافت .

زمان آغاز قیام، دسامبر 1987، است و تظاهرات خیابانی و پرتاب سنگ در كرانه ی باختری و نوار غزه همراه با عملیات متهورانه ی غرق كردن یك فروند ناوچه ی اسرائیلی و عبور از كمربند امنیتی رژیم صهیونیستی در جنوب لبنان بود.

علل پیدایش انتفاضه

عوامل پیدایش قیام مردم فلسطین را در ابعاد زیر می توان بررسی كرد.

1- شكست مبارزات پیشین فلسطینی ها

مبارزات فلسطینی ها عمدتاً در قالب سازمان های مختلف سیاسی چپ و غیر مذهبی انجام می شد، همگی از تاكتیك واحدی استفاده می كردند و آن عبارت از قرار دادن  مركز ثقل مبارزات در خارج از سرزمین های اشغالی و در اراضی مجاور اسراییل بود و غالباً تحت تأثیر و نفوذ دیدگاه های حاكمان سیاسی آن كشور قرار می گرفتند. اردن در یك مقطع زمانی، سپتامبر سیاه را آفرید و لبنان در برهه ای از زمان اقدام به اخراج نیروهای مبارز كرد.

برخی از كشورهای عرب هم موانعی در سر راه فعالیت آن ها قرار دادند. مشكل دیگر، تعدد و تفرقه بین سازمان های فلسطینی بود و عامل مهمتر این كه این سازمان ها و گروه ها عموماً به تمایلات سنتی و مذهبی مردم بی اعتنا بودند و در قالب گروه های لائیك و ملی قرار گرفته بودند.  بحث های خستگی ناپذیر تئوریك و مباحث پایان ناپذیر میان آن ها برای نسل جدید فلسطینی، جز آوارگی و شكست حاصل دیگری نداشت. پس از مدتی سازمان های مبارز از در سازش با رژیم صهیونیستی در می آمدند. انصراف از مبارزه ی مسلحانه، به رسمیت شناختن قطعنامه های سازمان ملل و پیوستن آن ها به «قطار صلح» ناامیدی را در دل فلسطینیان ایجاد كرد.

2- فشار مضاعف صهیونیست ها بر فلسطینیان

شاید بتوان یكی از علل پیدایش انتفاضه را تحقیر فلسطینیان به عنوان شهروندان درجه دوم در سرزمین های اشغالی به حساب آورد. مهاجرت بیش از حد یهودیان سراسر جهان به سرزمین های اشغالی و تلاش صهیونیست ها برای تغییر بافت جمعیتی این سرزمین به نفع یهود و سلب امتیازات و امكانات از اعراب فلسطینی، موجب می شد كه فلسطینی ها ستم مضاعفی را بر خود احساس كنند.

3- روند سازش اعراب با اسرائیل

یكی دیگر از عوامل مؤثر در پیدایش انتفاضه، روند سازش در كشورهای عرب است. از بدو پیدایش اسراییل، شاهد مخالفت های مردمی در این خطه بوده ایم. در ابتدا كشورهای عرب با موضع گیری های خود همواره مخالفتشان را از موجودیت اسراییل اعلام می كردند. نطق های نمایندگان عرب در مجامع بین المللی و حمایت های مادی و معنوی از مبارزات فلسطین، همه نشانگر توجه دولت های عرب به مسأله ی فلسطین بود، به طوری كه در یك برهه از زمان، شاهد عجین بودن مبارزات اعراب علیه اسراییل در قالب ناسیونالیسم عرب بودیم و اعراب در این مقطع زمانی، چهار جنگ را پشت سر گذاشتند، اگر چه نتوانستند نتایج مثبتی كسب كنند.

در روند مبارزات مردم فلسطین هرگاه فلسطینیان از كمك كشورهای عربی ناامید شده اند، خو د رأساً دست به كار شده اند. برای مثال می توان به قیام «عز الدین قسام» اشاره كرد.

طی دهه ی 60 میلادی، بعد از شكست های پیاپی اعراب در جنگ با اسراییل، فلسطینیان با قطع امید از اعراب در قالب سازما ن ها و گروه ها به دفاع از حقوق خود پرداختند. اوج این گروه گرایی در پی توافق كمپ دیوید شكل گرفت.

انتفاضه یا قیام مردم فلسطین در شرایطی آغاز شد كه افراد درگیر مسأله ی فلسطین معتقد بودند كه تنها راه  پیشروی فلسطینیان، مصالحه و سازش است و اوج این عقب نشینی در برابر اسرائیل را می توان در كنفرانس امان دید. كه سران كشورهای عرب با پشت پا زدن به انگیزه و هدف اصلی تشكیل اتحادیه ی عرب، به مسأله ی فلسطین به عنوان یك مسأله ی درجه دو نگریستند. در این اجلاس ضمن نمایندگی فلسطین، وكالت آن ها یكسره به اردن تفویض شد. اعراب در این اجلاس با نادیده گرفتن حقوق سیاسی فلسطینیان در تعیین نماینده و قیّم برای آنان مبادرت به یك عقب نشینی بزرگ كرده و مسأله ی فلسطین را همان گونه كه صهیونیست ها و امریكایی ها تفسیر می كنند، مشكلی بین اعراب و اسرائیل تلقی كردند.

4- انقلاب اسلامی ایران

انقلاب اسلامی ایران از دو جهت بر انتفاضه تأثیر داشته است، یكی ارایه ی الگوی مبارزه، یعنی وارد كردن مردم به میدان نبرد و دیگری تأثیر بر تصمیمات اعراب در منطقه.

استقرار نظام جمهوری اسلامی در قدرتمندترین كشور منطقه به نحو محسوسی موازنه را به نفع مسلمانان بر هم زد. اما عمده كردن خطر انقلاب اسلامی ایران از سوی غرب موجب شد تا سازش و مصالحه با دشمن صهیونیستی به مانند گذشته، تنفرانگیز تلقی نشود. لذا كشورهای عرب آمادگی آن را پیدا كردند تا با فدا كردن منافع و حقوق خویش و نادیده گرفتن حقوق از دست رفته ی مردم فلسطین، رژیم اشغالگر صهیونیستی را به رسمیت بشناسند.

مردم فلسطین با الهام از انقلاب ایران، متناسب با شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود به میدان آمدند و مبارزه را از چارچوب معادلات سیاسی اعراب خارج كردند. تفاوتی كه انتفاضه با دیگر جریانات مبارز در فلسطین دارد، مبین آن است كه با الهام گرفتن از مبارزات بر حق ملت مسلمان ایران و رهبری آن، این امكان برای فلسطینی ها به وجود آمده كه دریابند آمریكا و اسراییل شكست ناپذیر نیستند و امكان رویارویی و تقابل با آن ها وجود دارد.

گروه های شركت كننده در انتفاضه

1- حركة المقاومة الاسلامیه (حماس)

این حركت، پس از قیام سراسری مردم فلسطین به وجود آمد و شاخه ی مبارزاتی جنبش اخوان المسلمین می باشد كه از سوی رهبری بین المللی اخوان حمایت می شود. حماس در حال حاضر نقش عمده ای در تظاهرات و بسیج مساجد و اعتصابات عمومی مردم دارد. این جنبش از آغاز، فعالیت های خود را با حركت های دیگر اسلامی، همچون عزالدین قسام در دهه ی سی، جهاد اخوان المسلمین در 1948 و عملیات جهادی 1956، مربوط می داند. حماس در منشور خود آورده كه «الله غایت ما، حضرت محمد(ص) الگوی ما، قرآن قانون اساسی ما، جهاد راه ما و مرگ در راه خدا نهایت آرزوی ماست.»

حماس در منشور خود، رهایی تمام فلسطینیان را از چنگال یهودیان هدف خود دانسته و با واگذاری بخشی از فلسطین به دولت یهود مخالف است. رهبری این گروه هم اكنون با شیخ احمد یاسین می باشد.

2- جهاد اسلامی فلسطین

این گروه كه در راه اندازی قیام فلسطینی ها در نوار غزه نقش مهمی بر عهده  داشت، در نیمه ی دوم دهه ی هشتاد رشد كرد و در سال 1986، با دستگیری چند تن از رهبران آن بر سر زبان ها افتاد. جهاد اسلامی به مبارزه ی مسلحانه  به عنوان استراتژی كار سیاسی ایمان دارد. مركز اصلی آن شهر غزه و رهبر آن «شیخ عبدالعزیز عوده» است.

این گروه كه از رادیكال ترین گروه های اسلامی در سرزمین های اشغالی به حساب می آید، به اجرای قوانین اسلامی در جامعه، پس از برپایی حكومت اسلامی در فلسطین پای بند است و اعتقاد دارد كه نابودی كامل موجودیت اسرائیل تنها با كار جهادی تحقق می یابد. شهید دكتر فتحی شقاقی از مسئولین این جنبش بود.

3- حزب تحریر اسلامی

این حزب را «شیخ نقی الدین النبهانی» از اهالی فلسطین در اوایل دهه ی 50، تأسیس كرده است. این حزب مانند جهاد اسلامی رنگ رادیكالی دارد، اما در صحنه ی تبلیغات سیاسی به صورت آشكار حضور ندارد و از حیث تشكیلات به صورت مخفی حركت می كند، پایگاه اصلی حزب در اردن است و در كشورهای دیگر هم حضور دارد.

4- جهاد اسلامی بیت  المقدس

این جبهه به رهبری «شیخ بیوض تمیمی» است. در ابتدای تأسیس با جهاد اسلامی در عمل به نوعی توافق دست یافتند. در آن زمان فكر تأسیس شورای عالی جنبش های اسلامی فلسطین در خارج از فلسطین به ریاست تمیمی مطرح شد كه شیخ با این طرح مخالفت كرد. بعدها به علت تغییر موضع شیخ تمیمی در قبال جمهوری اسلامی و نزدیكی وی به عراق و عرفات، اختلافات عمیقی میان او رهبران جنبش جهاد اسلامی به وجود آمد.

5- رهبری متحد قیام

رهبری متحد قیام در سرزمین های اشغالی مركب از نمایندگان چهار گروه سازمان آزادیبخش فلسطین یعنی «الفتح»، جبهه ی خلق برای آزادی فلسطین، جبهه ی دمكراتیك برای آزادی فلسطین و حزب كمونیست است.

دستاوردهای انتفاضه

دستاوردهای آن را به این شرح می توان بیان كرد:

1- مهمترین دستاورد انتفاضه، انتقال مبارزه از قالب تشكیلات و سازمان های فلسطینی در اردن، سوریه، لبنان و مصر به مناطق اشغالی است.

2- قطع نفوذ رهبران و رژیم های عرب در مبارزات فلسطینی ها تا قبل از انتفاضه به واسطه ی نیازهای مادی و معنوی به حمایت رژیم ها و رهبران جهان عرب، آنان مجبور بودند كه در بسیاری موارد تسلیم خواسته های آن ها شوند، اما اینك به دلیل ماهیت خودجوش و مستقل انتفاضه، توده های فلسطینی صرفاً متكی به خود هستند. بنابراین، هیچ یك از كشورهای عرب نمی توانند مدعی نمایندگی فلسطینی ها و سخنگوی آن ها باشند.

3- یكی دیگر از دستاوردهای قیام، مخدوش كردن چهره ی مظلوم نمایی اسراییل در غرب است. تبلیغات غربی ها این طور وانمود كرده بود كه در مناقشه ی اعراب و اسراییل، همواره اسراییلی ها در معرض تهدید اعراب هستند و این خود هاله ای از مظلومیت پیرامون اسراییل به وجود آورده بود، اما انتفاضه توانست بخشی از این رسوبات روان شناختی اجتماعی را از بین ببرد. غرب و خود یهودی ها در تلویزیون و دیگر رسانه ها شاهد سركوب های خشونت بار و كشتار فلسطینیان به دست سربازان اسراییلی می باشند.

4- دیگر از دستاوردهای این قیام ایجاد شكاف در میان صفوف اسرائیلی هاست، به این نحو كه شماری از اسراییلی ها به تدریج معتقد می شوند كه صرف نظر از گذشته، می بایست اكنون به یك نوع تفاهم و همزیستی با فلسطینیان دست یافت.

5- انتفاضه احساس فلسطینی بودن را احیا كرد و این تفكر در سطح بین الملل پدید آمده كه بایستی یك راه حل اصولی برای فلسطینی ها به وجود آید و این مسأله به مرور زمان حل نمی شود.

اهداف انتفاضه

شهید فتحی شقاقی از رهبران جهاد اسلامی فلسطین معتقد است: «انتفاضه مقدمه ای برای شروع انقلاب است، انقلابی كه اسراییل را در هم كوبیده و نابود می كند.» وی می گوید: انتفاضه انقلابی است كه تمام مردم فلسطین و مسلمانان دنیا در آن داخل هستند.»

شاید بتوان هدف سیاسی انتفاضه را پایان  بخشیدن به حاكمیت  اسراییل در سرزمین های اشغالی در كرانه ی رود اردن و نوار غزه و تمام سرزمین فلسطین دانست.

تاكتیك انتفاضه عبارت است از غیر قابل سكونت و حكومت كردن مناطق اشغالی برای اسراییلی ها از طریق اعتصابات، تظاهرات و عدم فرمانبرداری از مقامات اسراییلی و هدف كلی و استراتژیك آن ها آزادی كلیه ی سرزمین های اشغالی و ایجاد دولت فلسطینی در این سرزمین ها است.