از چه ابزاری استفاده کنیم؟

بعد از انقلاب صنعتی در اروپا و جایگزینی استعمار فرهنگی – اقتصادی به جای تجاوزات و تاخت و تازهای نظامی و نیز سرمایه‎گذاری‎های كلان غرب در زمینه‎های فرهنگی و اقتصادی، مسخ و استحاله فرهنگی ملل جهان در سرلوحه طرح‎ها و برنامه‎های نظام سرمایه‎داری غرب قرار گرفت. تحقیق و تحقیر ارزش‎ها و مقدّسات ملّی و مذهبی، تغییر و تحریف فرهنگ و تاریخ كشورهای جهان سوم به ویژه كشورهای اسلامی از جمله اهداف طراحان استراتژی فوق بشمار می‎آید.

همه گروهها، ادیان و مكاتب دنیا به نوعی افكار خود را تبلیغ و بدین وسیله آن را ترویج می‎نمایند، تا از این راه حامیان اعتقادات خود را گسترش دهند.

مسلمانان نیز باید حقیقت دین مبین اسلام را تبلیغ كنند تا شیفتگان و تشنگان حقیقت آن را به درستی بیابند و مشتاق آخرین و كامل‎ترین دین الهی شوند.

با عنایت به این مهم طلاب و مبلغان باید به شناخت هر چه بهتر و دقیق‎تر، اصلی‎ترین ابزار، شیوه‎ها و عناصر تبلیغات، سعی نموده تا با الهام از آنها توان تبلیغ دین مبین اسلام را داشته باشند.

مفهوم تبلیغ

تبلیغ در مفهوم كلی، عبارت است از: رساندن پیام به گیرنده پیام از طریق برقراری ارتباط، به منظور ایجاد و دگرگونی در بینش و رفتار و افكار او . در فرهنگ دهخدا در معنی تبلیغ چنین آمده است:

"تبلیغ یعنی رساندن، خواندن كسی به دینی، عقیده‎ای و مذهبی و مسلكی و روشی، كشیدن كسی به راهی كه تبلیغ كننده قصد دارد."

در دائرة المعارف مصاحب تبلیغات اینگونه تعریف شده است:

"تبلیغات یا پروپاگاندا (Propaganda) از ریشه لاتینی به زبان فرانسوی، به معنی ترویج امیال، ایجاد نظر خوب یا بد نسبت به شخصی یا سازمان یا مذهب یا عقیده‎ای یا چیزی، از طریق تحت تاثیر قرار دادن افكار و عقاید مردم می‎باشد. تبلیغات ممكن است برای منظورهای دینی، اجتماعی، فرهنگی، و یا سیاسی باشد."

ابزار تبلیغات

ابزار تبلیغات تا آنجا مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است كه بعضی از اندیشمندان و صاحبنظران ارتباط شناسی، ابزار پیام‎رسانی را همان پیام خوانده‎اند. به عبارت دیگر پیام‎رسانی و تبلیغات را زمانی مفید و موثر می‎دانند كه از ابزارها و ادوات مناسب و مدرن بهره گیرند.

گرچه امروزه در جهان از كلیه مصنوعات و محصولات صنعتی و غیر صنعتی در جهت ترویج و تزریق پیام، و تبلیغ و تلقین ارزش‎های فرهنگی و اجتماعی بهره‎برداری شده و اصولاً تمیز و تقسیم بندی كامل ابزار تبلیغ، كاری بس مشكل است، لذا در این مختصر عمده‎ترین آنها را مورد بررسی قرار می‎دهیم، تا ضمن پی بردن به جایگاه و اهمیت آنها در سیستم تبلیغاتی كشور شیوه‎های بهره‎گیری و سرمایه‎گذاری‎های لازم در آنها را بیش از پیش مد نظر قرار دهیم.

1- هنر

"ابزارهای هنری، بی شك، رساترین، بلیغ‎ترین و كاری‎ترین ابزار ابلاغ و تبلیغ پیام است."(1)

هنر در جمهوری اسلامی یك وسیله و ابزار و از شمار بهترین‎هاست، اگر جمهوری اسلامی حرفی را برای گفتن و یا ایده‎ای برای عرضه كردن دارد، این عرضه باید با بهترین شیوه‎ها كه همان هنر است، انجام گیرد.(2)

تعریف هنر

شاید نشود یك تعریف كامل برای "هنر" بیان كرد، اما آن برداشتی كه از هنر می‎توان تصور كرد اینست كه هنر عبارت است از كیفیت بیان و اداء یك مطلب به شكلی زیبا و ظریف و توام با ذوق. این را ما هنر می‎گوییم كه شامل سخن گفتن، شعر گفتن، داستان نوشتن، نویسندگی‎های هنرمندانه و انواع و اقسام شاخه‎های گوناگون هنر می‎شود. در هنر اصل این است كه آن هنرمند یك پیام و مقصود و مضمونی در ذهن داشته باشد و بخواهد آن را به مخاطبین خودش تعلیم بدهد و به ذهن‎ها و دل‎ها برساند و در آن رسوخ بدهد. دوم این است كه این كار را با ظرافت و زیبایی و به صورت جاذبه دار انجام می‎دهد كه این را هنر می‎گوییم و هنر را به این ترتیب تعریف می‎كنیم.(3)

نقش هنر در تبلیغ

هنر یكی از خصوصیاتی است كه انسان در طول تاریخ خود به وسیله آن بهترین پیام‎ها و ظریف‎ترین ایده‎ها و آرمان‎ها را تبلیغ كرده است.  ...

یك شعر خوب، یك قصّه زیبا و خوب، یك نمایشنامه خوب، یك فیلم و یك آهنگ منطبق با موازین شرع و خوب می‎تواند اثری داشته باشد كه گاهی ده سخنرانی یا چند كتاب در ذهن خواننده، آن اثر را نمی‎تواند داشته باشد... هنر وقتی كه یك پیام را در خود داشت آن را تا اعماق روح انسان نفوذ می‎دهد و آن را در ذهن به صورت جاودانه منقش می‎كند... خصوصیت اثر هنری تاثیر غیر مستقیم است. آن وقتی كه مثلاً بخواهند با شیوه هنری راجع به یك عمل اجتماعی یا نظامی یا یك خصلتی از خصلت‎ها درسی به مردم بدهند، لازم نیست كه از اول تا آخر درباره آن مطلب حرف بزنند. آن نویسنده یا آن نمایش یا فیلم سینمایی و غیره مطلب را در خلال صحنه‎ها در لابلای نمایش‎ها، در شكل لباس پوشیدن آن هنرپیشه، در نوع برخورد بازیگران آن صحنه، در تعبیرات و سخنان و روش‎هایی كه آنها را به كار می‎بندند به ذهن مخاطب القا می‎شود.(4)

2- صدا و سیما

رادیو و تلویزیون به عنوان یكی از اصلی‎ترین اركان هر سیستم حكومتی در جهان محسوب شده و به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران، روانشناسان اجتماعی و كارشناسان وسائل ارتباط جمعی، اداره و كنترل كشور بدون بهره‎گیری از این جعبه‎های جادویی! امكان‎پذیر نیست. با ظهور این پدیده‎های شگفت انگیز صنعتی فاصله‎های طبیعی و جغرافیایی میان آدمیان تقریباً از میان برداشته شد، مرزها از میان رفت، حصار خانه‎ها و دیوارهای غیر قابل نفوذ ممالك دور دست فرو ریخت و در یك لحظه اقیانوس‎ها، دریاها، دشت‎ها و كوهها را در نوردیده و در اقصی نقاط عالم از مدرسه و دانشگاه گرفته تا كارخانه و مرزعه، اتوبوس و قطار و هواپیما و ... حضور یافت و به منزله تیغی دو دم در مصالح و مفاسد جوامع مختلف سهیم گشت.

امروزه بسیاری از مردم جهان سبك زندگی و طرز پوشش و آرایش و حتی آداب و رسوم خود را با پیام‎های این دستگاه‎های تبلیغاتی منطبق می‎كنند. تاثیر شدید فیلم‎ها و سریال‎ها و برنامه‎های تلویزیونی در كودكان و نوجوانان از جمله موضوعات و سوژه‎های تحقیقاتی كارشناسان و محققان در جهان محسوب می‎شود.

رهبر انقلاب با عنایت به این مطالب است كه می‎فرماید: "صدا و سیما" به قدری حساس است كه اندك اشتباهی در آن و یا وجود و عدم صداقتی در آن و یا كم كاری در آن موجب ضررهای زیادی خواهد شد. این دستگاهی نیست كه بگوییم اگر خوب كار كرد ما فایده برده و اگر هم بد كار كرد مثل این است كه نداشته‎ایم. اگر صدا و سیما بد كار كند، به همان اندازه‎ای كه موثر است ضررهای وسیع و عمیقی خواهد داشت كه این هم حساسیت این دستگاه را نشان می‎دهد كه با اندك انحرافی و با اندك بی‎صداقتی ممكن است خطرات و زیان‎های بزرگی را ایجاد كند."(5)

و نیز می‎فرماید: "امروز رادیو و تلویزیون می‎تواند با یك ساعت كار، ده سال تلاشی را كه بدون این دستگاه ممكن بود انجام بگیرد، انجام دهد."(6)

3- مطبوعات

زبان نوشتن پایه اصلی كلیه رسانه‎ها و دستگاه‎های تبلیغاتی بشمار می‎رود، و به مدت هفت هزار سال است كه به عنوان روش قابل قبول و انعطاف‎پذیر در دریافت و رساندن اطلاعات از شخصی به شخص دیگر تثبیت شده است.

بعد از قرن شانزدهم كه صنعت چاپ دامنه بسیار وسیعی را به خود اختصاص داد و توجه جهانیان به ویژه اندیشمندان و دانشمندان و محققان را به خود جلب نمود، در ردیف مهمترین و موثرترین ابزار ثبت و ضبط افكار و اندیشه‎ها و ایدئولوژی‎ها و علوم مختلف و همچنین ترویج و اشاعه آنها در بین الملل جهان قرار گرفت.

امروز بعد از گذشت قریب به چهار قرن از تولد این صنعت، اهمیت و جایگاه برتر آن محفوظ مانده و اصولاً یكی از شاخص‎های اندازه‎گیری میزان پیشرفت و توسعه علمی و فرهنگی هر كشور، موكول به میزان چاپ و انتشار مطبوعات - كتاب، روزنامه، مجله و ... - گردیده است.

ژان كازینو در كتاب "قدرت تلویزیون" می‎نویسد: پیام‎های كتبی در زمان كنونی از اعتبار و نفوذ بیشتری برخوردارند. پیام‎های كتبی - مطبوعات - امكان می‎دهد كه خواننده برای مدتی طولانی توجه خود را روی آن متمركز كند، آن را دوباره مرور كند و بهتر به خاطر بسپارد.

4- خبرگزاری‎ها

امروزه در جهان، خبرگزاری‎ها عظیم‎ترین و پر خرج‎ترین وسیله تبلیغی قدرت‎های جهانی بشمار می‎آیند. بخش عظیمی از خوراك تبلیغاتی رسانه‎های گروهی و دستگاه‎های تبلیغاتی كشورهای سلطه‎گر و زیر سلطه، از طریق خبرگزاری‎های بزرگ جهان تامین می‎شود.

5- شعر و ادبیات

از گذشته‎های بسیار دور، شاید قبل از ظهور كلیه ابزار پیام‎رسانی، شعر و شاعری و نیز ادبیات از ابزار مهم و موثر ابلاغ پیام بوده است. شعرا و ادبا از جمله كسانی بوده‎اند كه محافل و مجالس عیش و عشرت شاهان و سلاطین را گرم نموده‎اند! و با مدح و ستایش جلال و جبروت آنان، سهم چشمگیری را در قوام و دوام قدرت ایشان داشته‎اند.

البته در این میان ادباء و شعرائی نیز بوده‎اند كه از شعر و ادب در جهت سعادت و تعالی خود و دیگران بهره جسته و با دمیدن روح تعهد و ایمان و ایثار و حماسه در كالبد جامعه، زمینه‎های سقوط و افول قدرت‎های شیطانی را فراهم ساخته‎اند. به طوری كه در زمان حیات ائمه اطهار علیهم السلام شاعران مجاهد و متعهدی نظیر "دعبل" و "طفیل" حضور داشته‎اند كه به قیمت به دوش كشیدن چوبه‎دار، حبّ خود را نسبت به آل محمد صلی الله علیه و آله ابراز داشته‎اند.

6- معماری

امروز، معماری و شهرسازی، به جهت نقش و تاثیر آن در انتقال و اشاعه فرهنگ و اعتقادات ملت‎ها، نوعی ابزار پیام‎رسانی و تبلیغ بشمار می‎آید.

مقام معظم رهبری ضمن تاكید بر این مطلب می‎فرماید:

"در یك شهر اسلامی، هر پدیده‎ای به ترویج حركت و زندگی اسلامی كمك می‎كند و نمودها و نمادهای مختلف در خیابان‎ها، پارك‎ها و بوستان‎های شهری و هر جای دیگر شهر، ضمن ایجاد جاذبه، زمینه گرایش شهروندان به معنویات را فراهم می‎نماید. ... در ساخت و سازهای شهری نیز باید معماری اسلامی مد نظر باشد و ساختمان‎ها به گونه‎ای احداث شوند كه یادآور زندگی اسلامی و ایرانی باشند. در این كار لازم است، ضمن رعایت و حفظ حریم خانواده‎ها، از استفاده از برخی از الگوهای ملال‎آور خودداری شود.(7)

7- موسیقی

موسیقی یكی از اركان فرهنگ هر ملتی است. موسیقی به مفهوم واقعی یك عامل مهم تربیتی در ایجاد نظم و تفاهم بین افراد است. ویژگی‎های هنر یك ملت در واقع هویت ملی و مذهبی آن ملت را نشان می‎دهد. به همین دلیل از هنر موسیقی نیز همچون سایر هنرها می‎توان در جهت تبلیغ و تعمیق مبانی فكری و فرهنگی و اعتقادی در بین مخاطبان بهره گرفت.

پی‎نوشت‎ها:

1- سخنرانی آیة الله خامنه‎ای در مراسم سالگرد تاسیس سازمان تبلیغات اسلامی، 1/4/66.

2- آیة الله خامنه‎ای، روزنامه جمهوری اسلامی، 12/3/63.

3- آیة الله خامنه‎ای، روزنامه جمهوری اسلامی،21/10/64.

4- همان.

5- آیة الله خامنه‎ای، همان،10/9/64.

6- همان.

7- همان، 7/1/69.

            سایت تبیان

                                                                                                                                              مهری هدهدی