زبان، خانه وجود

«زبان، خانه وجود» گفتگویی است با یکی از اساتید دانشگاه سلطنتی ژاپن و مارتین هیدگر در یکی از دیدارهای خصوصی و در آن هیدگر و این استاد ژاپنی درباره زبان با هم به گفتگو می‌نشینند.

زبان، خانه وجود. هیدگر. مترجم: جهانبخش ناصر. با مقدمه رضا داوری اردکانی. انتشارات هرمس. چاپ اول. تهران: 1391. 2000 نسخه.114 صفحه. قیمت: 2500تومان.

«تومیو تسوکا: زبان ما فاقد آن توانایی تجدید است که تصور متعلقات شناسایی را در نظام روشن و فارغ از ابهامی، مبتنی بر نسبتهای متقابل بالا و پایین فراهم آورد.

هیدگر: آیا شما براستی این ناتوانی را عیب زبان خود می‌دانید؟

تومیو تسوکا: روزگار چنان است که مانع صحبت عالم آسیای شرقی با عالم اروپایی نمی‌توان شد و بدین جهت باید هرچه بیشتر در پرسش شما تامل کرد.

هیدگر: شما اکنون انگشت بر رگ پرسشی نهاده‌اید که محل نزاع است و من بارها درباره آن با گراف کوکی گفتگو کرده‌ام. مرادم این پرسش است که آیا از برای مردم اهل آسیای شرقی لازم است و آیا ایشان مجازند که سیستم مفهومی اروپایی را بگیرند و به کار بندند.»^[1]

موضوع کتاب

«زبان، خانه وجود» در واقع گفتگویی است میان یک ژاپنی و مارتین هیدگر فیلسوف قرن بیستم اروپا. موضوع این گفتگو زبان است.

گفتگو با یاد و خاطره گراف شوتسو کوکی آغاز می‌شود که زمانی شاگرد هیدگر بوده است. ژاپنی به هیدگر می‌گوید که گراف کوکی پس از بازگشت از اروپا به ژاپن در کیوتو تدریس زیبایی شناسی هنر و شعر ژاپنی را به عهده گرفت و فیلسوف متعجب می‌شود که چگونه ممکن است هنر و شعر ژاپنی را از طریق زیبایی شناسی درک کرد، زیرا زیبایی شناسی وجهی از تفکر غربی است و قاعدتا باید با تفکر آسیای شرقی بیگانه باشد.

ژاپنی از ناگزیر بودن و ضرورت رجوع به فلسفه اروپایی و زیبایی شناسی می‌گوید و چون هیدگر می‌پرسد شما چرا ناگزیرید که از زیبایی شناسی مدد بگیرید پاسخ می‌شنود که: چون در زیبایی شناسی آن مفاهیم لازم را می‌یابیم که به مدد آنها می‌توانیم هنر و شعر خود را ادراک کنیم. اما هیدگر از این پاسخ تعجب می‌کند و می‌پرسد چرا چاره‌ای جز توسل به مفاهیم اروپایی ندارید؟ ژاپنی جواب می‌دهد: در مواجهه با تفکر اروپایی زبان ما دچار ناتوانی شده است و با آن نمی‌توانیم متعلقهای شناسایی را در نظامی روشن قرار بدهیم.

نکته اصلی در این گفتگو نمایش پریشانی و ضعف زبان در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته درمواجهه با زبان و فرهنگ فکری غرب است.

مقدمه کتاب

رضا داوری اردکانی که مقدمه مفصلی بر این کتاب نگاشته است معتقد است، ما اروپایی شدن جهان را نادیده می‌انگاریم و حتی اگر در دشمنی با آن بکوشیم باید اذعان داشت که از درون اروپا را مرتبه کامل علم و عقل در تاریخ فکری بشر می‌دانیم و دنبال مقصر و موانعی می‌گردیم که ما را از رسیدن به مرتبه اروپایی یا امریکایی بازداشته است. جهان غیرغربی دیگرراهی به سرچشمه خرد غربی ندارد و بهره‌اش از تجدد جز مشارکت در مصرف اشیاء غربی نیست. لذا درگیر خرد انتزاعی می‌شود و به جای اندیشیدن به آینده و جستجوی راه زندگی، دل خود را به مطالب غالبا خطابی و فلسفی و ایدئولوژیک خوش می‌کند.

دیدن و فهمیدن چیزها و کارها با نگاه و مفاهیم غربی ضرورتا مستلزم همسخنی با غرب نیست و مخصوصا اگر کسی غرب و تجدد غربی را کمال تاریخ بینگارد از این همزبانی دور است. هیدگر جایی در گفتگوی خود اشاره می‌کند که تیرگی چشمها چندان فزونی گرفته که آدمی دیگر نمی‌تواند دریابد که اروپایی شدن آدمی و کره زمین راه بازگشت به سرچشمه اصلی را بسته و این چشمه‌ها از جوشش باز ایستاده است. داوری اردکانی خواندن این اثر را سخت و دشوار می‌داند و درک آن را به مراتب سخت تر. زیرا در این متن پر است از اشاراتی که بین هیدگر و ژاپنی گذشته است.

درباره مترجم کتاب

در باب ترجمه این کتاب که توسط جهانبخش ناصر صورت گرفته، باید گفت جهانبخش ناصر متاسفانه در زمستان سال 1388 چشم از جهان بسته است. وی از زمانی که روزنامه نگاری را ترک کرد، کمتر در محافل دیده شد و بیشتر به کار وکالت پرداخت. وی بسیار خوب با هیدگر و فلسفه وی آشنا بود. و حتی مدتی نیز در آلمان زندگی کرد و با زبان آلمانی آشنا شد. اما پیش از اینکه کتاب منتشر شود وی از دنیا رفت.

اهمیت اثر در میان کتاب‌های فلسفی

رضا داوری اردکانی ضمن اینکه مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته است، درباره مترجم و آشنایی وی با او، و میزان فرهیختگی اش چند قلمی زده است. این کتاب کوچک یکی از آثار مهم هیدگر است. این گفتگو‌ها در دو سال 1953 و 1954 به رشته تحریر درآمده است. این ملاقات میان هیدگر و یکی از اساتید دانشگاه سلطنتی توکیو صورت گرفته است. نام وی تومیو تسوکا است. بعدها همین گفتگو توسط وی به ژاپنی منتشر شده و در مقدمه گفته است نه هیچ گاه این سخن‌ها بر زبانش رانده شده و نه هرگز شاگرد شوتسو کوکی، نخستین شاگرد ژاپنی هیدگر بوده است که این گفتگو با یاد او آغاز می‌شود. هیدگر در این گفتگو خودش را یکی از اهل پرسش نامیده و یادآور این نکته در فلسفه وی است که : پرسیدن پارسایی تفکر است.

عناوین و محتوای کتاب

در ادامه این گفتگو با توضیح مختصری از مترجم: مقاله‌ای می‌خوانیم به نام «هیدگر و شاگردان ژاپنی او». این یادداشت کوچک. فصلی از کتابی است ازهاینریش ویگند پتست که خاطرات خود را از هیدگر به صورت کتابی منتشر کرده است.

یادداشت کوتاه دیگری به نام «بیداری و تفکر» ترجمه یکی دو صفحه از جلد 54 آثار هیدگر است که در آن که نشان می‌دهد هیدگر با طریقت ذن ژاپنی خویشاوندی دارد و به معنی بیداری این مذهب نزدیک است.

و در پایان یادداشت کوچک دیگر است با نام «یوهان پتر هبل» که مترجم این کتاب، آن را از جلد سیزدهم مجموعه آثار هیدگر ترجمه کرده است. این یادداشت به دنبال بررسی شعر و قصه‌های هبل به این نکته می‌پردازد که روح زبان چه در خود نهان دارد.

این کتاب کوچک توسط نشر هرمس تحت عنوان فلسفه و کلام 74 منتشر شده و به بازار کتاب عرضه شده است.

«بیشترمردم گمان می‌کنند زبان محلی، صورتی کژ و ناساز از زبان مردم درس خوانده و زبان کتابت است. اما حقیقت امر خلاف این است. زبان محلی سرچشمه پوشیده در اسرار هر زبان کاملی است. از این سرچشمه به سوی ما روان می‌شود، همه آنچه روح زبان در خود نهان دارد.»^[2]

پی نوشت:

[1] صفحه 23 کتاب

[2] صفحه 112 کتاب