تبیان، دستیار زندگی
در دوران پرشکوه صفوی، بغیر از کتابخانه هایی که در مراکز حکومت چون تبریز، قزوین و اصفهان برپاشد، از یک کتابخانه دیگر نیز سراغ داریم؛ کتابخانه ابراهیم میرزا در مشهد که شاید بتوان گفت زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی در آن طبع و آماده گردید.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی


در دوران پرشکوه صفوی، بغیر از کتابخانه هایی که در مراکز حکومت چون تبریز، قزوین و اصفهان برپاشد، از یک کتابخانه دیگر نیز سراغ داریم؛ کتابخانه ابراهیم میرزا در  مشهد که شاید بتوان گفت زیباترین "نسخه هفت اورنگ جامی" در آن چاپ و آماده شد.

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

این نسخه خطی اورنگ در حدود سال های 973-964هـ.ق / 1565-1556م. در کارگاه مشهد، برای ابراهیم میرزا حاکم مشهد، (برادر زاده شاه تهماسب) تهیه و طبع گردید. این نسخه نفیس که در مجموع شامل 28 نگاره است، امروزه در گالری "فرییر" در واشنگتن نگهداری می شود.(نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، ص94)

قاضی احمد در مورد این کتابخانه می نویسد که خردمندان کامل و هنرمندان فاضل از اطراف و اکناف عالم روی به درگاه او (ابراهیم میرزا) می آوردند و ملازمان کتابخانه همایون می شدند و "انواع هنرمندان و پیشه وران از هر صنف و کاری که بود ایشان را به نوعی تربیت فرموده که هریک وحید زمان و یگانه دوران شدند و همگی بعد از اسم خود "ابراهیمی" قید فرموده و آن را اتمام بدین همیون نام داده مسجل ساختند."(نگارگری ایران،ج2،ص510)

قاضی احمد در ادامه تاکید می ورزد که "هیچ کس از پادشاهان و شاهزادگان عالمیان کتابخانه ی رنگین بهتر از آن شاهزاده ی با تمکین نداشتند. خوشنویسان نادرزمان و نقاشان بهزادسان و مذهبان و مصوران و صحافان بیشتر در آن کتابخانه مقیم و ملازم بودند... و قریب به سه چهار هزار جلد کتاب از هرچه خواستی در کتابخانه عالی نواب میرزایی حاضر بود و در فن و سلیقه انشاء ، عدیل و نظیر نداشتند."(همان)

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

تمامی این موارد، زمینه ای مناسب را برای پرورش خلاقیت هنری نگارگران و مذهبان آن زمان فراهم کرد و ثمره آن را می توان در نسخه هفت اورنگ جامی بخوبی ملاحظه کرد. (تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، 124)

در نگاره های این نسخه، تاکید هنری عمومی بر فرم های محسوس و واقعی اشکال وجود داشته و در کنار آن بر مفاهیم معنایی و انتزاعی نیز تاکید شده است.

تصویرگران این نسخه هم بر اساس انتخاب خود و هم برای بهسازی تصاویری که نقاشی کرده اند بر اعمال و واکنشهای انسان تمرکز کرده اند و از طریق همین کنشها و واکنشهاست که جامی قصد دارد موضوعات و مایه های متعالی و اخلاقی را منتقل کند.(Persian poetry:p16)

"استوارت کری ولچ"، قلم نگارگرانی چون میرزاعلی، مظفرعلی، آقامیرک و شیخ محمد را در این نگاره ها تشخیص داده است.(Persian painting:p98-127)

بطور کلی می توان گفت،در نگاره های این نسخه، سبک نوظهور شاه تهماسب ادامه یافته ولی پویاتر و شیوه گرانه شده است. (همان) در واقع ابراهیم میرزا با حمایت هنری خویش به نظر می رسد قصد تلفیق تحرک و گیرایی نگاره های پدربزرگش اسماعیل و کمال گرایی زیبایی شناختی عمویش شاه تهماسب را داشته است.( Persian painting:p24)

در واقع ابراهیم میرزا با حمایت هنری خویش به نظر می رسد قصد تلفیق تحرک و گیرایی نگاره های پدربزرگش اسماعیل و کمال گرایی زیبایی شناختی عمویش شاه تهماسب را داشته است

هرچند که در چند نگاره به نظر می رسد سبک تبریز با سنتهای پیشین خراسان آمیخته شده است،  ولی در اغلب آنها گرایشی نو به چشم می خورد.( نقاشی ایران از دیرباز تا امروز ،ص94)

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

با نگاه به هفت اورنگ در مرحله اول کمتر نفوذ چینی را می بینیم، اما در بعضی از صفحات ابرهای گره شکل که نزدیک به دویست سال از آنها استفاده شده دیده می شوند. این ابرها در واقع همان ابرهایی هستند که به شکل حلقه حلقه و دنباله دار در زمینه جامه هایی که شکل اژدها بر آنها نقش شده و در دوران سلطنت "مینگ" معمول بوده به کار رفته اند. (نقاشی ایران، ص126)

در نگاره های این دوره ، سرها نسبت به اندام کوچک شده و چهره ها کشیده شده و از حالت بیضی بیرون آمده اند.(نقاشی ایرانی، ص87) . تعدادی از نگاره های این نسخه که متعلق به شیخ محمد و مظفرعلی هستند از جریان کاملا متفاوتی حکایت می کنند. در آنها پیکره ها لاغراندام و باریک شده ، بر خطوط مرزی و پیچ و تابها تاکید بیشتری شده، چهره جوانا ن گردتر  و گردنشان باریک تر گردیده و سالخوردگان حالت کاریکاتور یافته اند.(هنر نگارگری ایران، ص59)

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

پویایی و حرکت و جسارت در ترکیب بندی و واقع گرایی در پیکره های هفت اورنگ پایگاهی درخور دارد. طراحی محکم و تازه و سازمان بندی منسجم نگاره ها تصاویر کل صفحه را به خود اختصاص داده است.(شکل گیری شیوه صفوی، ص25)

به طور کلی باید یادآوری کرد، غیر از این نسخه، مجلدهای مصور هفته اورنگ دیگری نیز با نظم خاصی در طول دوران صفوی تولید شده و دست کم دویست نسخه خطی، که شامل تالیف تمامی هفت مجموعه شعر و منتخبی از اشعار دیگر جامی است، در حال حاضر شناخته شده است، ولی از میان این نسخ، نسخه خطی سفارش شده به وسیله سلطان ابراهیم میرزا، که نظری کاملا مخالف با رفتار منفی پدربزرگش با جامی داشته، مشتمل بر تصاویر بسیار زیبا و بدیع است و با فاصله بسیار زیادی از سایر نسخ خطی این کتاب قرار دارد و از لحاظ تمامی وجوه هنری ، خطاطی ، تذهیب و نگارگری، زیباترین نسخه هفت اورنگ محسوب می شود. (Persian poetry:p12)

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

نسخه خطی هفت اورنگ در سال های 972هـ.ق/1564م. به پایان رسیده و چون ابراهیم میرزا دوازده سال دیگر نیز زنده بوده، احتمالا آثار دیگری نیز برای او به وجود امده استف ولی مشخص کردن آنها کار ساده ای نیست.(نقاشی ایران، ص126-127

در پایان به تعدادی از نگاره های این نسخه اشاره می کنیم:

"یوسف از چاه رهایی می یابد"،"جشن در دربار برای اعلام عروسی یوسف" ،"سلیمان و بلقیس" ، "سلامان و ابسال در جزیره خوشبختی" ، "مجنون در گوشه ای از خییمه لیلی به گوش ایستاه است" ،"معراج حضرت محمد (ص)" ، "پرواز لاک پشت" ، "صوفی در حمام" . (تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، 124-126)

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

زیباترین نسخه هفت اورنگ جامی

توضیح تصویر

1- صحنه بازی شطرنج، بخشی از اثر

2- پیر فرزانه و امتناع از پذیرفتن مرغابی اهدایی مُرید.

3- ورود عزیز و زلیخا به مصر و استقبال مصریان از ایشان

4- فروش خر (روستایی ساده‌دل از فروشنده تقاضا دارد که درازگوش استثنایی او را نفروشد). منسوب به میرزا علی نگارگر.

5- نجات یوسف از چاه، منسوب به مظفر علی نگارگر.

6- مجنون و رفتن او سوی اتراقگاه کاروان لیلی

7- زلیخا در برشی از نگارهء ورود عزیز و زلیخا به مصر، مربوط به منظومهء یوسف و زلیخا

8- دانای خردمند در خواب می‌بیند که فرشتگان تاجی از نور بر فرق سعدی شاعر می‌نهند.

9- برشی از یک نگاره، مربوط به منظومهء سلامان و آبسال

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

نگارگری ایران، یعقوب آژند، انتشارات سمت، 1389

تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی:نگارگری، زهرا رهنورد، انتشارات سمت، 1386

نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، روئین پاکباز، نارستان،1379

شکل گیری شیوه صفوی: تبریز، قزوین، یعقوب آژندف مجموعه مقالات در سایه طوبی،1379

هنر نگارگری ایران، ب.و.رابینسون، ترجمه یعقوب آژند، مولی 1376

نقاشی ایرانی، شیلار کن بایف ترجمه مهدی حسینی، دانشگاه ترهان، 1378

نقاشی ایران، بازیل گری، ترجمه عربعلی شروه، عصرجدید ،1369

Persian poetry, Painting& Patronage: Illustrations in a Sixteenth Century Masterpiece, Simpson,Marianna Shreve, Yale university press,New Haven& Lomdon,1989

Persian Painting: Five Royal Safavi Manuscripts of the Sixteenth Century, Welch,Stuart Cary, George Braziller,New york,1978

مطالب مرتبط:

تجسم احسن القصص

مکتب مشهد