محل زندگی امام عصر (علیه السلام)

یکی از پرسش های مشهور درباره امام زمان یافتن مکان زندگی آن حضرت است که ذهن بسیاری از افراد، به خصوص نوجوانان و جوانان را به خود مشغول می کند.

بسیاری از ما بارها از خود پرسیده ایم: واقعاً امام زمان (عج) کجا زندگی می کند؟ آیا حضرت در کره زمین و در منطقه ای از مناطق همین سیاره کوچک زندگی می کند یا در سیاره، کره یا عالمی غیر از عالم ماده به سر می برد؟

اگر در کره زمین زندگی می کند، در کجای این کره خاکی هست؟ آیا آن حضرت همانند دیگر شهروندان جامعه در شهری کوچک یا بزرگ، به طور گم نام و ناشناس زندگی می کند و مثلاً با نام و نشانی دیگر، مشغول زندگی و کار و فعالیت عادی است و مسئولیت امامت را بر عهده دارد یا این که اصلاً حضرت دارای زندگی عادی و طبیعی نیست و به طور غیرعادی و دور از دسترس مردم زندگی می کند؟

آیا حضرت به گونه ای نامرئی است که هر کجا باشد، کسی از حضور او مطلع نمی شود یا این که حضور فیزیکی و عادی و طبیعی دارد، اما خود در مکان هایی زندگی می کند که دیگر انسان ها به آن جا دسترسی ندارند؟

این سۆالاتی است که درباره محل زندگی حضرت و کیفیت زندگی و سکونت آن بزرگوار مطرح است و باید دید در منابع دینی در مورد این سۆال های مهم چه پاسخ هایی داده شده است.

روایاتى كه در این زمینه وجود دارد چند دسته اند:

1) برخى از آنها محل خاصى را تعیین نمى كند و جایگاه حضرت را در بیابان ها و كوه ها معرفى مى كند. از آن جمله حضرت مهدى(عج)، به پسر مهزیار مى فرماید:

(یابن المازیار ابى ابو محمد عهد الى... و امرنى ان لا اسكن من الجبال الاوعرها ومن البلاد الا عفرها و...)(2)

فرزند مهزیار! پدرم امام حسن(علیه السلام)، از من پیمان گرفت... و فرمان داد كه براى سكونت كوه هاى سخت و سرزمین هاى خشك و دور دست را برگزینم.

این بخش از روایات، گویاى آن است كه حضرت از حوزه دسترسى مردم به دور است و به سختى و دشوارى زندگى مى كند و كسى از محلّ سكونت وى آگاه نیست و این كه در كدام منطقه و كدام سرزمین است مشخّص نیست.

2) دسته دوّم روایاتى است كه منطقه خاصى را به عنوان محل سكونت آن حضرت، نام مى برند و محدوده آن را نیز تعیین مى كنند.

مدینه و پیرامون آن:

ابى بصیر مى گوید از امام باقر(علیه السلام) شنیدم كه فرمود:

« لابد لصاحب هذا الامر من عزلة ولا بد فى عزلته من قوة وما بثلاثین من وحشة، ونعم المنزل طیّبةً » . (3)

صاحب الزمان(علیه السلام) را عزلت و غیبتى است كه در آن، غیبت، نیرومند است به سى نفرى كه با حضرت هستند و وحشت و تنهایى را از وى دور مى كنند[.و به قوت وى مى افزایند] و خوب جایگاهى است [مدینه] طیبه.

از ظاهر روایت استفاده مى شود كه حضرت در مدینه منوره، منزل دارد و افرادى هم همواره با ایشان هستند، به صورت ناشناس. البته این مساله با غیبت عنوانى سازگارتر است، تا غیبت شخصى. امام(علیه السلام) مانند سایر مردم زندگى مى كند، لكن كسى او را نمى شناسد و افراد خاصى بااو در ارتباط هستند. ولى جمله: (سى نفر با حضرت هستند) با فلسفه غیبت ناسازگار است; چه این كه از این چند نفر، اگر كوچك ترین سخنى در رابطه با مكان ومنزل حضرت شنیده شود، به تدریج، آن راز معلوم مى گردد و فلسفه غیبت از بین مى رود. روایت دیگرى است كه مكان حضرت را كوه (رضوى) در اطراف مدینه، نام مى برد. عبد الاعلى آل سام مى گوید:

با امام صادق(علیه السلام) از مدینه خارج شدیم، به روحاء[ اطراف مدینه] كه رسیدیم حضرت نگاهش را به كوهى دوخت و مدت زمانى ادامه داد.... و فرمود: این كوه (رضوى) نام دارد. خوب پناهگاهى است براى خائف[ امام زمان] در غیبت صغرا و كبرا.(4)

مكه و پیرامون آن

از برخى روایات، استفاده مى شود كه آن حضرت در مكانى به نام: (ذى طوى) پیرامون مكه زندگى مى كند و از همان جا نیز همراه یارانش قیام خواهد كرد، از آن جمله: امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:

یكون لصاحب هذا الامر غیبة فى بعض الشعاب اوما بیده الى ناحیة ذى طوى...(5)

امام زمان(علیه السلام) را غیبتى است در بعضى از درّه ها و اشاره كرد به منطقه (ذى طوى)

در ادامه این روایت و روایات دیگر، محل ظهور و خروج آن حضرت و مركز تجمع یاران و دوستان وى نیز، همین منطقه یاد شده است.(6)

3) دسته سوم اخبارى است كه مانند دسته اول، جایگاه خاصى را نام نمى برد، ولى از وى به عنوان فردى كه با مردم حشر و نشر دارد و به گونه ناشناس زندگى مى كند، نام برده است.

امام صادق مى فرماید:

ان فى صاحب هذا الامر لشبهاً من یوسف الى ان قال فما تنكر هذه الائمة ان یكون الله یفعل بحجته ما فعل بیوسف وان یكون صاحبكم المظلوم المحجور حقه صاحب الامر یتردد بینهم یمشى فى اسواقهم ویطا فرشهم ولا یعرفونه حتى یاذن اللّه له ان یعرّفهم نفسه كما اذن لیوسف حین قال له اخوته انك لانت یوسف؟ قال: انا یوسف)(7)

صاحب الامر(علیه السلام) شباهتى نیز به یوسف پیامبر(علیه السلام) دارد...جاى انكار نیست كه خداوند با حجت خود، همان كارى را انجام دهد كه با یوسف داد. صاحب الزمان(عج)، آن مظلوم حق از دست داده، در میان مردم رفت و آمد مى كند در بازار قدم مى نهد و گاهى بر فرش منزلهاى دوستان مى نشیند، لكن او را نمى شناسند تا زمانى كه خداوند به وى اذن دهد تا وى خودرا معرفى كند، آن گونه كه یوسف(علیه السلام) را اجازه داد هنگامى كه برادرانش گفتند: تو یوسفى؟ گفت: آرى، من یوسفم.

این روایت، صراحت در این معنى داردكه غیبت حضرت حجت(عج)، غیبتى است عنوانى. در میان جمع و جامعه است، با مردم حشر و نشر دارد، زندگى طبیعى و معمولى را مى گذراند، در مراسم مذهبى و مناسك حج شركت مى جوید، ولى ناشناخته است و این امرى است كه سابقه داشته و دارد. فردى سالها در محلّى زندگى مى كند و با مردم نشست و برخاست و رفت و آمد دارد، لكن او را به گونه اى مى شناسند كه در واقع آن نیست و هیچ مشكلى هم به وجود نمى آید.

این سه دسته از روایات را چگونه مى توان پذیرفت و آیا راه جمعى بین آنها هم هست یا نه؟ به نظر مى رسد، اصل اولى كه با عقل و عرف سازگار است، زندگى به شیوه عادى و معمولى است; زیرا این گونه زندگى، حساسیت برانگیز نیست و براى حضرت نیز، آسان تر و طبیعى تر است. البته این منافات ندارد كه آن حضرت در بیشتر وقتها، و یا در روزگار ویژه، در مكه و مدینه حضور داشته باشد.

طبیعى است كه گاهى شرایطى پیش آید كه زندگى معمولى خطر آفرین شود و با فلسفه غیبت منافات داشته باشد. در این صورت، عزلت و دورى گزیدن از جامعه ضرورى مى نماید و شاید دستور امام حسن(علیه السلام) به فرزندش كه كوهها و بیابانها را برگزین (به قرینه ذیل روایت) در آن مواردى باشد كه نیاز به این شكل زندگى كردن پیش آید.

بنابراین، بین این سه دسته از روایات، تضاد و تنافى نیست و نام بردن مكانى خاص، با زندگى به شكل ناشناس قابل جمع است. انتخاب كوه ها و مكان هاى دست نیافتنى در حال ضرورت و نیاز نیز، امرى است طبیعى و موافق با اصل تقیه.

پی نوشت ها:

1) این بحث مخصوص به غیبت كبرا نیست، بلكه عین همین پرسش، در دوران غیبت صغرا- نیز مطرح است.

2) كتاب الغیبة، شیخ طوسى266

3) همان مدرك;162/(بحارالانوار)، ج;52/153 (اصول كافى)،ج1/340 .

4) كتاب الغیبةشیخ طوسى 162

5) كتاب الغیبة نعمانى  182

6) همان مدرك 315

7) همان مدرك 164

                                                                                                                                         فرآوری: فاطمه زین الدینی

منابع:

ماهنامه انتظار نوجوان ش 68

كتاب«چشم به راه مهدى»

سایت دفتر تبلیغات اسلامی قم

سایت راسخون