دفتر مخصوص فرح پهلوی
یکی از جاهایی که فرح از طریق آن به اعمال نفوذ و تاثیرگذاری در حکومت اقدام می‌کرد، دفتر مخصوص ملکه بود که با باندی که از اطرافیان خود در آن ایجاد کرد توانست به تدریج در ساخت حکومت تاثیرگذار باشد و از این طریق با قدرت و نفوذ، موقعیت خود را تثبیت کند.
« فرح دریافته بود که در ایران برای موثر واقع شدن باید از طریق دفتر خود در دربار و نیز معتمدین خود که تعدادشان اندک و اهمیتشان در صحنه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناچیز است، به تلاش بپردازد. در نتیجه قدرت و نفوذ وی بستگی به وفاداری پیروانی ندارد که از نظر تعداد و قدرت اجتماعی، سیاسی واقتصادی اهمیت داشته‌باشند، بلکه‌این عوامل به موقعیت خود او به‌عنوان شهبانو بستگی دارد.»1
دفتر مخصوص ملکه که در ابتدا فقط با سه نفر منشی در دل بنیاد فرح ایجاد شد، به امور دفتری و نامه نگاری رسیدگی می‌نمود. پس از دهه 50 و گسترش فعالیت فرح، این دفتر به 50 کارمند افزایش یافت. این تعداد به دو بخش تقسیم می‌شد: یک بخش مربوط به امور خیریه و دیگر بخش دبیرخانه. منشی خصوصی ملکه با پنج دستیار کارهای نگارش نامه‌های خصوصی ملکه به دوستان و آشنایان، تنظیم برنامه‌های روزانه ملکه و تعیین اوقات ملاقات با افراد مختلف را انجام می‌داد. که پنج دستیار منشی مخصوص فرح را نیز دختران ژنرال‌های ارتش ـ شاغل یا بازنشسته ـ و دیپلمات‌های عالیرتبه تشکیل می‌دادند. و منشی مخصوص ملکه، فریده میربابایی بود که از هم کلاسی‌های فرح بود.
به گفته اردشیر زاهدی، دفتر فرح به کانون توده‌ای‌های سابق که اکنون مرید فرح بودند، تبدیل شده بود. یکی از مهمترین شخصیت‌هایی که به ریاست دفتر مخصوص فرح دست یافت، دکتر هوشنگ نهاوندی بود
بخش دبیرخانه دو قسمت داشت یکی برای امور داخل کشور و دیگری امور بین‌المللی. البته دوایر گوناگونی برای رسیدگی به کارهای مختلف چون امور پرسنلی، امور مالی، روابط عمومی، امور فرهنگی، امور ساختمانی و ... و در کنار این دو، دایره مجزایی نیز فعالیت می‌کرد که مختص رسیدگی به امور 40 سازمان فرهنگی و اجتماعی و هنری تحت سرپرستی ملکه بود. ریاست بر این سازمانها و نیز کلیه موزه‌ها و مراکز فرهنگی و هنری در سراسر کشور از طرف ملکه به بستگان یا همکلاسی‌ها و یا دوستان سپرده شده بود. و آنها هم البته به دستور ملکه وظیفه داشتند با برقراری یک پل ارتباطی بین ایران متجدد و فرهنگ غربی، هویت فرهنگی جدیدی برای ایران بوجود آورند. 2
فرح با این تشکیلات و با این همه کارمند و حقوق‌بگیر چه می‌کرد؟ آنها به قسمتهای مختلفی تقسیم شده بودند که هر قسمت در زمینه هنرهای زیبای معاصر و قدیم فعال مایشاء و باصطلاح متخصص بودند؛ مثلاً یک قسمت متخصص ساختمانهای قدیمی دوره قاجاریه بود. این افراد ساختمانهای قدیمی را پیدا می‌کردند و به دفتر فرح می‌گفتند و پس از تایید و تصویب، آن خانه به تصرف دفتر فرح در می‌آمد. 3 با وجود یک وزارتخانه مستقل برای این کارها، که در تیول مهرداد پهلبد، شوهر شمس، بود. این بخش‌ها در دفتر فرح چه معنی می‌داد الا دخالت در کار دیگر سازمانها و وزارتخانه‌ها و قدرت نمایی.
دفتر مخصوص ملکه که در ابتدا فقط با سه نفر منشی در دل بنیاد فرح ایجاد شد، به امور دفتری و نامه نگاری رسیدگی می‌نمود. پس از دهه 50 و گسترش فعالیت فرح، این دفتر به 50 کارمند افزایش یافت
به گفته اردشیر زاهدی، دفتر فرح به کانون توده‌ای‌های سابق که اکنون مرید فرح بودند، تبدیل شده بود. یکی از مهمترین شخصیت‌هایی که به ریاست دفتر مخصوص فرح دست یافت، دکتر هوشنگ نهاوندی بود. پیوستن و همراهی روشنفکران و توده‌ای‌ها (که تا پیش از این سرنگونی شاه را می‌خواستند) به رژیم شاه و بخصوص جمع شدن آنان در اطراف فرح، حتی برای شاه هم بسیار عجیب و قابل توجه بود، در خاطرات محرمانه علم، مورخ 19 آذر 1348، آمده است:
«در مورد روشنفکران ایران صحبت کردیم، شاه گفت عجیب است هر کدام از آنها که در دستگاه دولت به مقامی رسیده‌اند نه تنها دوستان و همکاران سابق را لو داده، بلکه علاقه شدیدی به اعمال زور و اتکا به سازمانهای امنیتی از خود نشان داده است.» 4
وضعیت و نفوذ و مسائل مربوط به دفتر و اطرافیان فرح چنان شاه را بدگمان کرده بود که بنا به گفته حسین فردوست، وی شخصاً در سال 1351 به سازمان بازرسی نظامی دستور داد که از دفتر فرح بازرسی اصولی شود. «این دفتر حدود 600 کارمند از همه نوع دارد که تعدادی‌شان هم در وزارت خانه شغل دارند و هم در دفتر فرح، زیادی هم ارزیاب و کارشناس دارد که در موارد لزوم از آنها استفاده می‌شود، ولی به هر حال حقوق‌بگیر دائمی دفتر فرح هستند.» 5
شایان ذکر است که قدرت دفتر شهبانو فرح در سالهای آخر رژیم پهلوی بسیار افزایش یافت. به طوری که گاه در عزل و نصب وزراء و روسای ادارات دخالت می‌کرد. راجی در کتاب خود خدمتگزار تخت طاووس از قول هویدا نقل می‌کند:
«به هنگام استعفا از نخست وزیری اعلیحضرت فرمود وزیر دربار باشم ولی هیچ تمایلی نداشتم چون می‌دانستم دفتر مخصوص شهبانو تبدیل به نوعی قدرت رقیب برای دولت شده و در عزل و نصب وزراء دخالت می‌کند.» 6
پی نوشت ها:
1-دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، از ظهور تا سقوط( مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریكا)، تهران: مركز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریكا، 1366، ص279.
2-مینو صمیمی، پشت پرده تخت طاووس، ترجمه حسین ابوترابیان، چاپ دوم، تهران: اطلاعات، 1368، صص188- 178.
3-حسین فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد اول: خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست، چاپ دوازدهم، تهران: اطلاعات، 1379، ص213.
4-اسدالله علم، یادداشت‌های علم، جلد اول، به کوشش علینقی عالیخانی، تهران: کتاب سرا، 1371، ص171.
5- حسین فردوست، همان.
6- پرویز راجی، خدمتگزار تخت طاووس، ترجمه ح.ا.مهران، چاپ نهم، تهران: اطلاعات، 1373، ص225.
علی جان مرادی جو بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
