تبیان، دستیار زندگی
یکی از نهاد های که بعد از انقلاب اسلامی تلاش شد تا مراحل تثبیت را طی نماید،قوه مجریه بود.بدین صورت که بعد از تصویب قانون اساسی،تاریخ انتخابات ریاست جمهوری 5بهمن 1358 از سوی وزارت کشور اعلام شد وکاندیدا به رقابت پرداختند ودر نهایت با انتخاب بنی صدر با حدود
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نحوه انتخاب اولین رئیس جمهور انقلاب اسلامی


یکی از نهاد های که بعد از انقلاب اسلامی تلاش شد تا مراحل تثبیت را طی نماید،قوه مجریه بود.بدین صورت که بعد از تصویب قانون اساسی،تاریخ انتخابات ریاست جمهوری 5بهمن 1358 از سوی وزارت کشور اعلام شد وکاندیدا به رقابت پرداختند ودر نهایت با انتخاب بنی صدر با حدود 10 میلیون رأی به پایان رسید.
اولین ریاست جمهوری

چند روز بعد از تصویب قانون اساسی در تاریخ 12 آذر ماه 58،که در آن نحوه تأسیس قوای سه گانه از جمله نحوه انتخاب رئیس جمهوری مشخص شده بود، تاریخ انتخابات ریاست جمهوری از مجلس از سوی وزارت کشور اعلام شد.با تصویب قانون انتخابات در شورای انقلاب ،در تاریخ 29 آذر ماه 58، ثبت نام از داوطلبان ریاست جمهوری آغاز شد و گروه های سیاسی مختلف کاندیدای مورد نظر خود را معرفی کردند و وزارت کشور (با سرپرستی هاشمی رفسنجانی)،بعد از بررسی سوابق کاندیداها در مجموع ده تن را به عنوان رقبای انتخاباتی به مردم اعلام کرد که عبارت بودند از :جلال الدین فارسی،ابوالحسن بنی صدر، صادق قطب زاده،دریا دار مدنی، کاظم سامی،مسعود رجوی،صادق طباطبایی،مکری،داریوش فروهر و حسن حبیبی.

در این انتخابات مهمترین رقابت بین جلال الدین فارسی به عنوان کاندیدای حزب جمهوری اسلامی و ابوالحسن بنی صدر بود که از سوی جامعه روحانیت مبارز تهران و بخشی از روحانیون مستقل و برخی گروه های سیاسی چپ وملی گرا حمایت می شد.(1)

فضای رقابت انتخاباتی موجب شدتا چالش بین نیروهای مختلف تشدید گردد. این برخوردها هنگامی به اوج خود رسید که جلال الدین فارسی کاندیدای مورد نظر حزب جمهوری اسلامی به دلیل فقدان شرایط کاندیدا بودن(یعنی ابهام در ایرانی الاصل بودن وی)از دوره رقابت ها باز ماند.امام خمینی ضمن تاکید بر اینکه لازم است اولین انتخابات جمهوری اسلامی بدون شبهه قانونی انجام گیرد(2)،بر کنار رفتن جلال الدین فارسی صحه گذارد.این موضوع که حدود 9روز قبل از انتخابات انجام شد به شدت حزب را در موضع انفعال قرار داد و اوضاع را به سود بنی صدر تغییر داد.

در این انتخابات مهمترین رقابت بین جلال الدین فارسی به عنوان کاندیدای حزب جمهوری اسلامی و ابوالحسن بنی صدر بود که از سوی جامعه روحانیت مبارز تهران و بخشی از روحانیون مستقل و برخی گروه های سیاسی چپ وملی گرا حمایت می شد

حزب جمهوری اسلامی که در مقابل یک عمل انجام شده قرار گرفت،در نهایت بعد از بررسی های لازم به انتشار یک اعلامیه که نشان دهنده پذیرش وضع موجود از سوی حزب بود،اکتفا کرد.

در این میان بسیاری از روحانیون کشور به ویژه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حمایت خود را به طور شفاف از حسن حبیبی اعلام داشتند.اما این حمایت تا آن حد گسترده نبود که بتواند حبیبی را به عنوان کاندیدای طیف انفلابی معرفی نماید. بر این اساس،پیش بینی می شد که رقابت نزدیک میان بنی صدر با دیگر کاندیداها همانند دریادار مدنی،باشد.متعاقب این جریانات بسیاری از گروه های انقلابی به شدت معترض تایید صلاحیت بعضی از کاندیداها که به قانون اساسی رای نداده بودند،گردیدند که بی شک منظور آنان مسعود رجوی به عنوان کاندیدای سازمان مجاهدین خلق ایران بود.نهایتاً این بحث به رهبری انقلاب ارجاع داده شد. ایشان در جواب فرمودند هر کس که قانون اساسی کشور را قبول ندارد وانتظار می رود تحمل پذیرش واجرای آن را نداشته باشند نباید در صف کاندیداهای ریاست جمهوری قرار گیرد.متعاقب این پیام مسعود رجوی هیچ راهی جز کناره گیری از انتخابات را نداشت.(3)

اولین ریاست جمهوری

آنچه که در فضای انتخاباتی قابل تأمل گردید آهنگ تبلیغاتی کاندیداها بود به طوری که بین حزب جمهوری اسلامی وبنی صدر وطرفداران آنها درگیریهای لفظی که عمدتاً به مطبوعات کشیده می شد،بروز کرد و به شدت فضای جامعه را تحت تأثیر قرار می داد که در این عرصه گروه های سیاسی کم اهمیت تر دیگر نیز با حمایت و یا مخالفت از یکی از طرفین فضا را در جهت تأمین اهداف خود متشنج تر می ساختند.

در این مباحث مخالفین حزب عمدتاً دکتر محمد حسین بهشتی دبیر کل حزب و دیگر مسئولین حزب را به انحصار طلبی، قدرت طلبی و استفاده از شیوه های تخریبی برای از میدان به در بردن رقبا وتلاش برای ایجاد استبداد حزبی در کشور متهم می کردند و در مقابل مسئولین حزب نیز بنی صدر را به داشتن کیش شخصیت،خود بزرگ بینی،تحقیر و زدن تهمت و افترا به مخالفین،تک روی،عدم اعتقاد به ظواهر شرع(مثل حجاب)،وعدم اعتقاد به ولایت فقیه،حمایت از عناصر لیبرال،غیر مکتبی و غربگرا متهم می کردند و معتقد بودند طیف لیبرال و مخالف ولایت فقیه با جمع شدن بر گرد بنی صدر درصدد دستگیری قدرت می باشند.

در این میان بسیاری از روحانیون کشور به ویژه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حمایت خود را به طور شفاف از حسن حبیبی اعلام داشتند.اما این حمایت تا آن حد گسترده نبود که بتواند حبیبی را به عنوان کاندیدای طیف انفلابی معرفی نماید. بر این اساس،پیش بینی می شد که رقابت نزدیک میان بنی صدر با دیگر کاندیداها همانند دریادار مدنی،باشد

انتخابات در 5 بهمن 1358 شروع شد . بنی صدر همان طور که انتظار می رفت در همان شمارشهای اولیه با فاصله زیاد در صدر قرار گرفت و به زودی معین گردید که این انتخابات دو مرحله ای نخواهد بود و در نهایت بنی صدر با بدست آوردن حدود 10 میلیون رأی از 14 میلیون (75 %) آرای شرکت کنندگان به پیروزی رسید . انتخاب بنی صدر پیش از آنکه در داخل اثر گذار باشد ، موجی از اظهار نظر ها و عکس العمل های خارجی را در پی داشت و عمدتاً آن را آغازی برای آزادی گروگانهای امریکایی در تهران تلقی کردند . خبر گزاریها ، مطبوعات و صاحبنظران و از همه مهمتر مقامات سیاسی غربی خصوصاً امریکایی با توجه به اهمیت موضوع گروگانهای خود در تهران ، توجه جدی ای به این رویداد نشان دادند . چنان که یکی از مقامات ارشد این کشور گفت که امید است با این انتخابات قضیه گروگان گیری نیز در جواب این اظهار نظر ها گفت :

«از وقتی از وزارت خارجه رفته ام ارتباطی با مساله گروگانها نداشته ام و باید از نزدیک آن را بررسی کنم به نظر من اشغال سفارت امریکا در مسیر غلطی هدایت شده بود» . (4)

با توجه به پیش بینی وضعیت آینده در اواسط بهمن 1358 بنی صدر سوگند وفاداری خود را به قانون اساسی در بیمارستان قلب که امام به دلیل کسالت در آنجا بستری بودند در حضور اعضای شورای انقلاب و بسیاری دیگر از رجال مملکتی به جای آورند و در همان محل حکم تنفیذ ریاست جمهوری ایشان از جانب امام مورد تأیید قرار گرفت . امام خطاب به رئیس جمهور در این مراسم فرمودند انتظار آن است که میان قبل و بعد از این، روحیات شما تفاوتی پیدا نکند . این نکته خود نشان از هوشیاری و پیش بینی دقیق اوضاع از جانب ایشان را در بر دارد .

پی نوشته ها:

1.خاطرات حجت الاسالم عمید زنجانی ، تهران : مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، 1379 ، ص 255 .

2. روزنامه کیهان ، مورخ 9/10/1358 .

3. مسعود رضوی ، هاشمی و انقلاب ، تهران : همشهری ، ص356.

4. وحید الزمان صدیقی ، انقلاب اسلامی از نگاه دیگران ، تهران : ص175 .

علی جان مرادی جو

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان