رهبر به جای مدیر

به بهانه نزدیک شدن فصل مدرسه گقت و گویی صمیمانه با دکتر حمید رحیمیان فارغ التحصیل مدرسه علوی و دکترای مدیریت آموزشی از دانشگاه مریلند که 19 سال است عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی است ؛ ترتیب دادیم .از تجربه اش برایمان می گفت که :  کدامیک از مدارس ما می تواند ادعا کند یک کودک ایرانی رادر اول دبستان تحویل بگیرد و یک جوان با فرهنگ ایرانی  در 18 سالگی تحویل جامعه بدهد. حالا بحث اسلام بماند.....

تبیان : برای شروع بحث ابتدا لطفا تعریفی از مدیریت و مدیریت آموزشی داشته باشید:

** مدیریت علم  و هنری است که مربوط می شود به انجام دادن کار توسط دیگران یعنی اگر من مدیر باشم و بخواهم مدیریت کنم باید کارها را انجام دهم منتها توسط دیگران .که شامل فرایند معروفش  می شود :برنامه ریزی ، سازماندهی ، رهبری ، نظارت

مدیریت آموزشی دو حیطه دانشی هستند که با هم تلاقی کردند. دو دایره ی متقاطی هستند.حوزه دانش علوم تربیتی و حوزه دانش مدیریت این دو دایره ای که متقاطع می شوند به آن قسمت مشترکشان می گوئیم مدیریت آموزشی.

به این معنا که مدیریت آموزشی عبارت است از : اداره کردن یک سازمان آموزشی و معنای دوم مدیریت آموزشی  عبارت است از  اداره کردن یک بخش آموزش در یک سازمان غیر آموزشی.

تبیان : تفاوت ها و تمایزهای مدیریت سنتی و مدرن در این دو نوع مدیریت چیست؟

** راجع به این دو مدیریت خیلی صحبت شده و جدول های زیبایی را تهیه کردند و به صورت زوج زوج تعبیرهای متقابلی را بیان کردند که مثلا مدیریت سنتی تقلید می کند مدیریت مدرن ابداع می کند و نمونه هایی مثل این

آقای دفت در کتاب  تئوری سازمان و طراحی ساختارش  به خوبی بیان کرده تفاوت این دو مدیریت در چیست ؟

در سازمانهای سنتی تاکید بر انجام کار است /در سازمانهای سنتی تاکید بر مدیریت کردن است نه رهبری/در سازمانهای سنتی سیستم مکانیکی است.

در مقابل اینها در سازمانهای مدرن به جای تاکید برکار تاکید بر انسان و نیازهای مادی و معنوی او داریم که کمک می کند مابه اهدافمان برسیم بهتر از روش سنتی . در بحث رهبری سازمان مدرن توسط رهبر اداره می شود. یا در مبحث ماهیت سازمان ، سازمان سنتی مکانیکی است اما سازمان مدرن ارگانیکی است.

در سازمان مکانیکی همه چیز سرجایش است. یک سیستم کامل و تعریف شده . از این سازمان ابداع بیرون نخواهد آمد چابکی و رقابت وجود ندارد اما در سازمان ارگانیکی ، سازمان موجود زنده است که متولد می شود، کودکی دارد، بزرگسالی دارد، رشد می کند ، می زاید و بخش های مختلفی ایجاد می کند و همچنین می تواند فکر کند، یادگیرنده باشد و چابک باشد.

 تبیان : در مدیریت آموزشی  این دو رویکرد چه نقشی دارند؟

** کتابی هست به عنوان مدیریت و رهبری آموزشی در این کتاب می گوید ما در مدرسه نیاز به رهبران آموزشی داریم و کمتر مدیران آموزشی .

تبیان : تفاوت مدیر و رهبر در چیست؟

** از مدیر افراد غیر داوطلبانه پیروی می کنند. چون یک حکم دست آن مدیر است که معلمان موظفند از او پیروی کنند. حقوق ، مرخصی ، وام  و غیره شان همه در دست اوست .اما مدیر مدرسه ای که سمت رهبر دارد، کادر مدرسه به صورت داوطلبانه از او پیروی می کنند .

مدیر مدرسه باید ویژگی های رهبری و 5 ویژگی شخصیتی رهبر یک سازمان را دارا باشد .

آن پنج ویژگی چیست ؟ اولین  ویژگی کاریزماست یعنی جاذبه شخصی و شخصیتی . مرحوم  آقای شیخ علی اصغر علامه(کرباسچیان) کاریزمای فوق العاده ای داشت یعنی ساعت 30/6 صبح آمده بود زودتر از همه دانش آموزان . سرحال سرحال نشسته بود.و قبل آن کوهش را هم رفته بود. ما که می آمدیم ایشان با روحیه ای فوق العاده آماده بود این خود کاریزمای ایشان بود. از نظر شخصیتی خیلی استوار ،منظم ، ثابت قدم  و دارای متانت گفتار و روش بود . از آنطرف  غیر جاذبه شخصی ، رهبران موفق هوش سرشاری دارند.  ویژگی سوم صداقت دارند و با صداقت رفتار می کنند و پیروان می فهمند که این رهبر صادق است. چهارم رهبران موفق اعتماد به نفس بالایی دارند و نکته آخر رهبران موفق در مدارس دارای بینش عالی و صفت فداکاری نسبت به سازمان و مدرسه خود را دارند.  من بارها با مدیران مدارس تهران سمینار و کارگاه داشتم راجع به خلاقیت ،نو آوری ،تحول و این گونه مباحث .مدیران به من می گفتند که ما کارگزار آموزش و پرورشیم در این مدرسه دولتی  شما چه صحبتی است که می کنید ما از 7 تا 2 موظفیم کار کنیم . وبعد می رویم دنبال کار خودمان.اگر اینطور باشد ما مدرسه را با مدیر اداره می کنیم.  اگرنه ، در مدرسه جنب و جوش ، نشاط ، خلاقیت ، اخلاق انسانی و آنچه باید یک دانش آموزباید تربیت بشود بوسیله ی آن در مدرسه رواج پیدا کند دراینصورت مدارس ما مدارسی هستند که در حال رهبری هستند  و پویا وزنده خواهند بود .

تبیان : اولویت های مدیر و رهبر آموزشی چیست ؟ دانش آموز ، نیروی انسانی ، بودجه یا معلم؟

** یک رهبر آموزشی یا مدیر مدرسه موفق یا مدیر مدرسه اثر بخش باید به جنبه های مختلف مدرسه رسیدگی کند.

مدرسه اثر بخش مدرسه ایست که به همان میزان که به پرورش جسم و ظاهر دانش آموز می پردازد به جنبه های روحی هم بپردازد. اگر در مدرسه ای مدیر فقط به جسم دانش آموز رسیدگی کند ؛ اخلاق از آن مدرسه رخت بر می بندد و فارغ التحصیل آن مدرسه شاخص مفید برای جامعه طبق تعریف جهانی (کار مدرسه تربیت بزرگسال مفید برای جامعه ) نخواهد داشت. اگر روی جسم کار کند دانش آموز بدون روان خواهد داشت . اگر تنها روی روان کار کند دانش آموزی با جسم رنجور و ناتوان خواهد داشت پس باید به هر دو جنبه رسیدگی کند که می شود بحث پرورش . در جنبه ی آموزش هم باید هم جسمی باشد و هم روحی یعنی آنچه مربوط به  سلامتی بهداشت فردی و جمعی مربوط می شود ؛ بهداشت جسمی است و آنچه تغییر رفتاری ایجاد می کند در فرد مربوط می شود به بحث های اخلاقی و رفتاری و اعتقادی می شود جنبه ی آموزش های روحانی .

تبیان : پس منظور شما این است که اولویت خود دانش آموز است ؟

** نه ، ما در ادبیات علوم تربیتی امروز دنیا مدرسه دانش آموز محور زیاد به گوشمان می خورد ما در مدارس برتر به دانش آموز محوری معتقد نیستم کما اینکه در خانواده به فرزند سالاری ، پدرسالاری ، مادر سالاری اعتقاد نداریم .اعتقادات ما در تعلیم و تربیت دینی  عبارت است از محوریت بر مبنای اصل مطلب که خداوند متعال است و دین برتر و شیعه اثنی عشری

بر این مبنا بعضی اوقات دانش آموز محور است . در بعضی از ابعاد معلم محور است در بعضی ابعاد محیط محور است مثل مراکز تفریحی مفید، کتابخانه ها ، آزمایشگاه ها که خارج از دیوار مدرسه است و گاهی محوریت دارد. گاهی دانش آموز محور می شود به روش خانم مونته سوری یا روش تجربیه محور که دانش آموز باید خودش کشف کند آب در صد درجه می جوشد .

تبیان :  اگر نظام مدیریت آموزشی در ایران را آسیب شناسی کنیم بیشترین آسیب ها به کجا بر می گردد؟

** یک واقعیتی که یکی از اساتید ما در دانشگاه آمریکا می گفت ، برای من تامل برانگیز بود او می گفت: شما یک دختر یا پسربچه مهاجر که از خارج آمریکا آمده را در اول دبستان به ما تحویل دهید ما در پایان دبیرستان به شما یک آمریکایی تمام عیار تحویل می دهیم . من نمی دانم آیا مدارس ما میتوانند چنین ادعایی بکنند یا خیر؟ یعنی یک کودک مهاجرکه نه یک کودک ایرانی را تحویل  بگیرند و در سن 18 سالگی فردی با فرهنگ ایرانی تحویل دهند. آیا لباسی که می پوشد طبق فرهنگ ایرانی است ؟ حالا اسلام به جای خودش آیا موسیقی که دوست دارد ایرانی است ؟ غذاهایی که دوست دارد فرنگی است یا ایرانی ؟ چالش اصلی مدارس ما این است که چرا اهداف بلندی که  درمنشور آموزش و پرورش ما تعیین شده است در هیچ مدرسه ای به طور چشمگیر به دست نمی آید ؟

تبیان : به عنوان کسی که سالها تجربه اندوحته اید ، اگر نکته ای هست از نگاه خود حضرتعالی ، بفرمایید

** در بحث مدرسه و مدرسه داری ما تا میتوانیم باید مردم را و پدر و مادرها را در ایجاد و اداره ی مدرسه فعال کنیم . دولتی بودن مدارس باید کم تر شود. افراد اهل خیر داوطلب بودجه و مدیریت و ... هستند در صورتیکه امکان تاسیس مدارس خصوصی بهتر فراهم شود دراینصورت ما مدارس خوبی با حیاط بزرگ ، کلاس های مجهز و ... خواهیم داشت .اما زمانی که مدارس ما دولتی باشند و معلمان ما کارمند دولت، امکانات مدارس هم محدود خواهد بود پس ما نباید از این مدارس امید فارغ التحصیلان پنج ستاره داشته باشیم . باید مدارس خصوصی فعال تر شوند . در یک مدرسه تمام ساعات دانش آموزان به خوبی برنامه ریزی شود و هم بر روی دانش هم بر روی مهارت شان آنوقت ما شاهد افزایش کیفیت محصولات مدارس خواهیم بود .