اوقات فراغت یا لحظه های نگرانی؟
در دوره جدید این مفاهیم به طور کلی به هم خورده است. افراد اگر در اوقات فراغت خود هستند، در حال و هوای كار خود نیز هستند، یا اگر در حال انجام كار خود هستند، آن حالتهای فراغتی خود را نیز دارند. در حقیقت تداخل در كار و فراغت ایجاد شده است.....
اوقات فراغت بخش مهمی از رندگی افراد محسوب می شود و پیوند نزدیکی با زندگی معنوی و فرهنگی افراد دارد. لحظات فراغت شامل اوقاتی است كه به اختیار افراد می تواند در راه آموختن، آفریدن، پژوهش، تربیت، مشاركتهای داوطلبانه اجتماعی، گسترش افقهای اندیشه و در بسیاری از عرصه‌های دیگر صرف گردد و واضح است كه ارتباط آن با حیاط معنوی و فرهنگی جامعه تنگاتنگ است. چون فرد می‌تواند در اوقات فراغت همان چیزی را كه می‌پسندد انجام دهد، بنابراین قابلیتهای فرد غالبا در عرصه اوقات فراغت وضوح پیدا می کند. فعالیتهای فراغتی از اهمیت بسیاری برخوردار است و شاید به همین دلیل است که از اوقات فراغت به عنوان زمانی برای تولید فرهنگی یاد می شود.. این مطلب از یک منظر به این معنی است كه نحوه گذران اوقات فراغت افراد یك جامعه به نوعی معرف خصوصیات فرهنگی آن جامعه است.از منظری دیگر می تواند به این معنا باشد که آمادگی پذیرش و یادگیری افراد در لحظات فراغتی،بسیار بالاست.
به طور کلی مفهوم اوقات فراغت به چه معناست؟
دکتر سعیدی،جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران معتقد است که مفهوم فراغت مفهومی عصری است. یعنی در دوران‌های مختلف مفهوم خاصی برای اوقات فراغت وجود دارد. وی مفهوم اوقات فراغت را در سه دوره اساسی اینطور تعریف می کند:دوره تاریخی: كه میتوان آن را دوران باستانی یا دوران كهن نامید.
دوره صنعتی شدن: كه مربوط به بعد از انقلاب صنعتی می شود و تا دهه‌های اخیر هم می تواند ادامه یابد.
دوران فعلی: که جامعه فراغتی یا جامعه پر بیم : دورانی كه تحولی در مفهوم اوقات فراغت ایجاد شده كه ناشی از شكل جدید زندگی است.
اینطور به نظر می رسد که مقصود از اوقات فراغت در دوره تاریخی مربوط به زمانی است که مفهوم کار و فراغت در کنار هم و به نوعی مکمل هم بودند. به گونه ای که بین این دو مفهوم نزدیکی زیادی وجود داشته است. این می تواند به معنای مولد بودن افراد ان دوره در دوران تعطیلی و فراغت باشد. ولی اگر باز تعریفی برای اوقات فراغت و مولد بودن داشته باشیم، به این معناست که میتوان در اوقات فراغت هم كار مولد انجام داد.
در دوره صنعتی اوقات فراغت درست در مقابل كار قرار دارد. یعنی افراد یا در حال انجام كار هستند یا در حال انجام اوقات فراغت.
کودکان و نوجوانان امروز با اینکه در میان انبوهی از وسائل و ابزارهای تفنن و سرگرمی قرار دارند اما اغلب اوقات بی حوصله و ناراضی هستند و ابراز می کنند که این وسائل نیز انها را ارضاء نمی کند. از طرفی برای بزرگسالان نیز تفریحاتی همچون رفتن به رستوران و سینما نیز چندان رضایت بخش به نظر نمی رسد
در دوره جدید این مفاهیم به طور کلی به هم خورده است. افراد اگر در اوقات فراغت خود هستند، در حال و هوای كار خود نیز هستند، یا اگر در حال انجام كار خود هستند، آن حالتهای فراغتی خود را نیز دارند. در حقیقت تداخل در كار و فراغت ایجاد شده است. به نحوی میتوان گفت نوعی دستكاری انجام شده است. مثلا حرفه‌یی‌ها دوران فراغتی ندارند، چون دوران كار خودشان را به دوران فراغت نیز می‌كشانند. در اینجا دیگر نمی‌توان تعریف خاصی برای اوقات فراغت قایل شد. چون نوعی تداخل و همپوشانی بین كار و اوقات فراغت ایجاد شده است. در حقیقت در دوره سوم افراد نگرانیهایی دارند كه در این دوره با فراغ بال اوقات فراغتشان را طی نمی‌كنند. در بسیاری از مواقع اینطور به نظر می رسد، اگرچه ما جامعه فراغتی تری داریم.یعنی امكانات، وسایل، پول،و وقت بیشتری برای تفریح و لذت بردن از اوقات فراغتمان داریم، اما نسبت به گذشتگان با دل خوش اوقات فراغت خود را طی نمی‌كنیم، با اینكه آنها امكانات بسیار كمتری نسبت به ما داشتند. این بخاطر همان نگرانی‌های دوره جدید است. افراد در هر زمانی كه در حال فراغت هستند، نگران هستند. زندگانی افراد عصر امروز در لحظات فراغتشان هم به گونه ی است که انها را با انبوهی از فرصت ها و تهدیدها مواجه می کند. مثلا نگرانند كه این نوشیدنی كه در اوقات فراغت مصرف می‌كنند، برای بدنشان ضرر دارد یا نه؟گوشی تلفن همراهی که وسیله ای در جهت رفاه بیشتر انهاست ایا موجب صدمه اشعه های مضر به سیستم بدنشان می شود یا نه؟ در حقیقت به واسطه اطلاعاتی كه همراه با امكانات به افراد منتقل می‌شود، نگرانیهایی نیز برای آنها ایجاد می‌شود، كه در دوره قبل وجود نداشته است.
کودکان و نوجوانان امروز با اینکه در میان انبوهی از وسائل و ابزارهای تفنن و سرگرمی قرار دارند اما اغلب اوقات بی حوصله و ناراضی هستند و ابراز می کنند که این وسائل نیز انها را ارضاء نمی کند. از طرفی برای بزرگسالان نیز تفریحاتی همچون رفتن به رستوران و سینما نیز چندان رضایت بخش به نظر نمی رسد.با وجود تعدد و تنوع بسیاری که امروز در محیط رستورانها وجود دارد،اما نوعی سردرگمی در میان تمامی اقشار جامعه وجود دارد.
به راستی مشکل کجاست؟
با یک نگاه کلی می توان به پاسخ ساده تری دست یافت. وقتی به زندگی روزمره واطرافمان با کمی دقت نگاه می کنیم متوجه می شویم که مشکل اصلی در نوع گذراندن اوقات فراغت است.یا اینکه اصلا مشکل در این است که همه ابعاد زندگی ما به نوعی با یکدیگر ممزوج شده اند. همان نکته ای که گفته شد در رابطه با اینکه در دوران جدید همه چیز با هم تداخل یافته و به همین خاطر است که لذت واقعی برای هر چیز در جای خود وجود ندارد. از طرف دیگر میتوان اینطور گفت که در دنیای امروز به خاطر اینکه همه عناصر اطراف ما تصنعی شده اند،در سطح محدودی قادرند رضایت و لذت افراد را تامین کنند.در گذشته همه چیز بیشتر رنگ و بوی طبیعی و واقعی داشت.همین واقعی بودن در بسیاری از مواقع موجب می شد تا بیشترین احساس لذت برای افراد به وجود بیاید. نکته دیگر افزایش میزان اطلاع رسانی و ارائه انبوه معلومات به افراد موجب شده تا دائما در مواجهه با مسائل گوناگون،دچار نگرانیهایی باشند.نگرانی در مورد بحران محیط زیست،آلودگی هوا،گرم شدن کره زمین و تاثیرات اشعه ماوراء بنفش و...مواردی هستند که مدام در گوش ما زمزمه می شوند و همین دغدغه ها و شلوغی های ذهنی موجب می شود تا حس کنیم نمی توانیم اوقات فراغتی سالم و لذت بخش داشته باشیم
بهتر است باور کنیم وبپذیریم که شرایط زندگی ما با گذشتگانمان متفاوت است. باید این تفاوتها را بپذیریم و سعی کنیم با شناخت فرصتهای خوب و امکاناتی که داریم،درست زندگی کنیم و اوضاع درونی و بیرونی مان را به نحوی شایسته،مدیریت کنیم. بدانیم که این توانایی را داریم که بتوانیم حدود و مرزبندی های مشخصی را در زندگی و اوقاتمان ایجاد کنیم. در این صورت می توانیم به عنوان فردی موفق در هر محیط کاری باشیم و از طرف دیگر برای گذران اوقات فراغتمان نیز به بهترین وجه ممکن،برنامه ریزی کنیم. به این شرط که قبول داشته باشیم هیچ چیز غیرممکن نیست. چیزی همچون داشتن اوقات فراغتی سالم،مفرح و سرشار از انرژی مثبت و سازنده.
فاطمه ناظم زاده
بخش خانواده ایرانی تبیان
مقالات مرتبط :
