ام بی سی پرشیا و مختار
نفوذ فرهنگی ایران بر اعراب
1-پس از فروپاشی نظام شاهنشاهی در ایران و انقلاب اسلامی قطب بندی سیاسی جدیدی در منطقه خاورمیانه شکل گرفت.ایران که تا پیش از آن کشتی ثبات خاورمیانه و مهره اصلی سیاست خارجی آمریکا در منطقه بود از صف متحدین سیاسی ایالات متحده خارج شد و نقش عربستان سعودی که به همراه ایران دو ستون امنیتی منطقه خلیج فارس را تشکیل می داد، برای آمریکا بیش از پیش تقویت شد.عربستان سعودی به بزرگترین متحد ایالات متحده در منطقه خلیج فارس مبدل شد و ساختار سیاسی رقابتی میان ایران و عربستان در منطقه شکل گرفت.
2-هر کدام از دول ایران و عربستان ادعای رهبری جهان اسلام را داشتند.عربستان سعودی با میزبانی حرمین شریفین و سرمایه گذاری هنگفت برای توسعه قرائت وهابی و حمایت از شیخ نشینهای کوچک همسایه به دنبال تحقق این هدف بود و ایران با انقلاب الهام بخشش و ایدئولوژی اسلام سیاسی بر مبنای آموزه های تشیع که برای اولین بار در دوره مدرن به نظام سیاسی مبدل شده بود ،به هویت دهنده حرکتهای سیاسی اسلام تبدیل شد.عربستان سعودی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران از سرایت امواج اسلام انقلابی به سایر نقاط جهان اسلام در هراس بود و اینکه تشیع انقلابی در برابر وهابیت سنتی و خشک این چنین دارای جذابیت است را تهدیدی جدی برای حیات خلوت و مناطق نفوذ خود در منطقه می دانست. اوج تضاد ایران و عربستان در دهه شصت شمسی فاجعه کشتار حجاج ایران در حرم امن الهی بود که نشانگر نهایت تقابل سیاسی این دو کشور است.
3-پس از پایان جنگ سرد و آغاز فصل نویی از فرایند جهانی شدن و رشد شتابان وسایل ارتباط جمعی و رسانه ها ماهیت قدرت و رقابتهای دولت ها از شکل سخت و نظامی به اشکال نوین تری تغییر ماهیت داد. دولتها نه تنها بازیگران انحصاری روابط بین الملل نیستند بلکه برای تامین منافع و امنیت خود نمی توانند از ابزارهای سنتی مانند جنگ و دیپلماسی به تنهایی استفاده کنند و ابزارهای جدیدی که برآمده از مقتضیات انقلاب اطلاعات و ارتباطات است وارد این عرصه شده اند. لذا ماهیت رقابتهای سیاسی و برنامه توسعه نفوذ ایران و عربستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تغییر راهبرد داده است. جنگ رسانه ای از مهم ترین ابزارهای توسعه قدرت نرم در عصر جهانی شدن است.
4-عربستان سعودی جامعه ای محافظه کار وتحت نفوذ روحانیون وهابی دارد و لذا انجام فعالیتهای فرهنگی و هنری در
خاک این کشور تقریبا غیر ممکن است.در عمل چیزی به نام سینمای عربستان و یا سبکهای نقاشی و مجسمه سازی وجود ندارد،مگر هنرمندان سعودی مقیم خارج .یکی از مهم ترین راهبردهای سعودی ها راه اندازی گروه رسانه ای MBC)Middle East Broadcasting Center) یا مرکز پخش خاورمیانه بود.اما راه اندازی این شبکه به دلیل فقدان زمینه در خاک عربستان ممکن نبود.لذا مقامات سعودی برای مجهز کردن خود به ابزارهای این جنگ دو راهبرد را پیش گرفتند.اولین راهبرد برون سپاری است که نظام اداری و تشکیلاتی رسانه ای خود را به کشورهایی مانند امارات یا لبنان منتقل کردند و دومین راهبرد استفاده پر حجم از محصولات فرهنگی غرب بویژه هالیوود است.شبکه هایی مانند MBC1 ،MBC2 ،MBC Action بازوهای تفریحی این گروه رسانه ای است و شبکه العربیه سخنگوی سیاسی آن.
5- در نظام سلطه بین المللی بر مبنای نظریه مرکز و پیرامون جوامعی مانند ایالات متحده مرکز و عربستان و امارات نقش پیرامون را بازی می کنند.ارزشها،فناوری و حتی کالاها از مرکز به پیرامون می رسند و مواد خام و سرمایه از پیرامون به مرکز در حال حرکت است.بنا براین کالاها و فرآورده های فرهنگی از مرکز جهت مصرف و یا بازپخش به پیرامون منتقل می شود.لذا در عمل این گروه رسانه ای در این چارچوب به عمل می پردازد و آخرین حلقه اتصال تولید کننده به مصرف کننده خاورمیانه ای است.یکی از مهم ترین ویترینهای این گروه برای مخاطب فارسی زبان شبکه ام بی سی پرشیا است که آخرین محصولات رسانه ای غرب را با زیر نویس و یا دوبله فارسی به مخاطب ایرانی می رساند. نکته قابل تامل این است که چرا حق کپی رایت آخرین محصولات سینمایی و تلویزیونی غربی باید توسط شیوخ سعودی خریداری شده و مجانا تقدیم مخاطب فارسی زبان شود؟آیا جز نقش کارگزاری دولت سعودی برای توسعه هژمونی ایالات متحده می توان دلیلی برای آن یافت؟
6-اگر چه ایران با راه اندازی شبکه های سحر ،العالم و الکوثر با رویکرد سیاسی و مذهبی کوشید نفوذ فرهنگی خود ر در جهان عرب بسط دهد اما بی توجهی به رسانه های سرگرمی از نقاط ضعف ایران در این مبارزه رسانه ای بود. ارزشها و ایدئولوژی صرفا با میزگردهای سیاسی و مذهبی منتقل نمی شود.برای عموم مردم زبان رسانه های تفریحی که سبک زندگی و ارزشها را به صورت ضمنی منتقل می کند از کارایی بیشتری برخوردار است.نهایتا با تاخیری چند ساله امسال در عید فطر شبکه ایرانی IFILM شروع به کار کرد . این شبکه سریال های تلویزیونی و فیلم های سینمایی ایران را با زیر نویس و یا دوبله عربی پخش می نماید.
7-ایران دارای ظرفیتهای رسانه ای مغفولی است.سریال یوسف پیامبر علی رغم برخی ضعفهای روایی و تکنیکی با استقبال شگفت انگیزی روبرو شد .بازار سی دی های یوسف در عراق،تاجیکستان،افغانستان و سایر کشورهای
اسلامی داغ داغ بود و میلیونها نفر پای این سریال نشستند. مختار نامه از داستان با پردازش بهتر و ساختاری فنی برخوردار است با استقبال بیشتری روبرو شد. طبق اخبار تعدادی از انجمن های اینترنتی عربی، پس از تأخیر در آماده سازی دوبله سریال مختارنامه به زبان عربی از سوی سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، اقدام به ترجمه این اثر به عربی و ارائه زیر نویس آن در فضای اینترنت کرده اند و بارها این سریال دانلود شده است. از جنوب عراق و بصره نیز خبر رسیده بود مبنی بر اینکه اهالی این منطقه با زمزمه های یا الثارات الحسین و اشک به استقبال جدیدترین ساخته تاریخی، مذهبی سید داود میرباقری کارگردان برجسته ایرانی اینگونه آثار رفته اند.یا در کشورهای عربی،تیتراژ ابتدایی این سریال بویژه پرتاب خون توسط حضرت اباعبدالله الحسین، بصورت بلوتوث و همراه با نوحه عربی مورد استفاده قرار گرفته است و بسیاری از مسلمانان به همراه این صحنه کوتاه ولی تأثیرگذار برای مظلومیت ثارالله اشک ریختند.اینها نشانه این است که پیام رسانه ای جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در میان کشورهای عربی منطقه شنوندگان بسیار دارد و مزیت ما همین پیوند ما مفاهیم ناب اسلامی است. انشالله این سریال به صورت رسمی از 24 دی ماه از آی فیلم برای برادران مسلمان عرب زبان پخش خواهد شد.
سخن آخر:
تمام این ها را نوشتم که بتوانم این خبر دیروز شبکه العربیه را برایتان تفسیر و تحلیل کنم: پخش سریال "مختارنامه" از سیمای جمهوری اسلامی ایران که پیش از این انتقادهایی را در ایران به ویژه در میان مراجع شیعه در خصوص به تصویر کشیدن برخی از شخصیت های اسلامی به همراه داشت، انتقادهای علمای اهل سنت را نیز برانگیخت!
من به ماجرا کاری ندارم و به نقل قولهای علمای اهل سنت نمی پردازم.اما نکته اساسی این است که چرا العربیه،سخنگوی جبهه سیاسی اسلام ناب آمریکایی !این چنین به تکاپو افتاده که علیه این سریال عملیات رسانه ای انجام دهد؟ گویا پاتک رسانه ای ایران در جریان جنگ رسانه ای کاملا موفق عمل کرده است. به امید تکرار چنین تجربه های موفق رسانه ای.
یوسف قاضی زاده
گروه جامعه و ارتباطات
