وقتی علامه حسن زاده حسرت خورد
متاسفانه يکي از مسائلي که امروزه در بين برخي رواج يافته اين است که بايد قرآن را قرائت کنيم و تدبر کنيم و يا اينکه آن را حفظ کنيم. مسلما کساني که فهم ديني و شناخت عميقي از دستورات اسلام دارند، توصيه به قرائت با تدبر در آيات قرآن مي‌کنند و آن را بر حفظ و يادسپاري آيات ترجيح مي‌دهند.
شکي نيست که واقعيت همين است. اما مشکل و اشتباهي که رخ مي‌دهد اينجاست که چرا بايد مساله يادسپاري و تدبر در قران کريم در راستاي هم قرار بگيرند؟ متاسفانه برخي به حفظ قرآن به صورت سطحي نگاه مي‌کنند، ولي از منظر آيات و روايات اين سطحي نگري آن قدر هم درست نيست. مساله حفظ قرآن کريم، جايگاه بسيار شايسته و رفيعي دارد که در اين مقاله به برخي از بيانات بزرگان در اين باره اشاره مي‌کنيم.
حضرت امام جعفر صادق عليه‌السلام فرمودند: اللهم فحبب الينا حسن تلاوته و حفظ آياته[1]. پروردگارا: نيكو تلاوت كردن قرآن و حفظ نمودن آياتش را محبوب ما بگردان.
نخستين و مهمترين چيزي كه شاگرد قبل از شروع به تحصيل بايد بدان بپردازد، آن است كه حفظ كتاب خداوند متعال را شروع نمايد و قرآن را به صورت قوي و متقن حفظ كند، زيرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهميت‌ترين آنهاست.
شهيد اول:
آياتي از قرآن را برگزين و وِرد خود ساز و اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتماً آن را از بر نما و اگر آن توان را در خود نديدي، هر مقدار از آيات را توانستي حفظ كن و در اين امر كوتاهي مكن[2].
شهيد دوم:
نخستين و مهمترين چيزي كه شاگرد قبل از شروع به تحصيل بايد بدان بپردازد، آن است كه حفظ كتاب خداوند متعال را شروع نمايد و قرآن را به صورت قوي و متقن حفظ كند، زيرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهميت‌ترين آنهاست. علماي پيشين چنين بودند كه حديث و فقه را جز به شخصي كه حافظ قرآن نبايد به سراغ اشتغالاتي برود كه باعث نسيان و فراموشي قرآن شده يا به قدري او را به خود مشغول مي‌كنند كه حفظ قرآن او در معرض فراموشي قرار مي‌گيرد. بلكه حتماً بايد از اين‌گونه امور بپرهيزد، بلكه ملزم باشد كه هر روز به تكرار محفوظاتش بپردازد ... و پس از حفظ كامل قرآن به تفسير و ساير علوم قرآني بپردازد[3].
علامه حسن‌زاده آملي:
... حقيقت امر اين است كه از همان ابتدا، عشق عجيبي به ديوان شعرا و نظم شعر داشتم. روي اين ذوق، همان وقت، تمام دوبيتي‌هاي باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعيات خيام را و اكثر غزليات حافظ را و همين‌طور ديگران را و اي كاش از همان وقت كسي به من مي‌گفت كه آقا، به جاي اينكه اينها را حفظ كني، شروع كن به حفظ قرآن و الان اين حسرت براي من به جا مانده است كه اين عشق و علاقه‌اي كه به دواوين (ديوان‌هاي) شعرا داشتم، كاش در حفظ قرآن به كار مي‌بردم.[4]
حضرت آيت‌الله خزعلي:
... حال كه با بركت اين كتاب ارجمند (قرآن كريم) و قيام مصلح بزرگ امام راحل قدس‌الله‌سره انقلابي گرانبها و بي‌نظير به چنگ آمده بر ماست كه آن را با تمام توان با همه جد و جهد با بذل مال و جان حفظ كنيم و پاسداري آن را از هر واجبي واجب‌تر بدانيم و طبعاً ريشه و پايه كار اين است كه همين كتاب مقدس را هرچه بيشتر ارج نهيم، گوشت و خونمان، فكر و احساسمان و نشست و برخاستمان، شب و روزمان، ساعت و دقيقه و آنمان و در يك كلمه تمام زندگي‌مان بلكه مماتمان را هم در پرتو دستورات آن نهيم و هرچه بيشتر به آن توجه كنيم.
خود را نبينيم جز در آيينه قرآن، حركت و سكوني نداشته باشيم مگر با ارشادات قرآن، شاد نشويم مگر با بشارت قرآن و بدين منظور آن را ورد زبان سازيم، روخواني كنيم، دقت كامل در الفاظش نماييم، با تجويد و رعايت ادعاء حروف قرائت كنيم، با كليد صرف و نحو و علوم عربي به بارگاهش راه يابيم و بهتر آن كه در حافظه‌مان، در درون جانمان پذيراي اين ميهمان عزيز گرديم، حافظ گرديم و همه و همه خاصه نسل پربار جوان، اين شكوفه‌هاي خرم نسل انسان كه بالاخص در اين برهه از زمان سخت مورد تهاجم فرهنگي ددان و بدان و از خود و خدا بي‌خبران قرار گرفته‌اند[5].
اميرالمؤمنين عليه‌السلام در جهت تشويق مردم به حفظ قرآن، براي كساني كه قرآن را حفظ كنند، سهمي در بيت‌المال قرار داد.
استاد علامه سيد محمد فرزان:
استاد اهتمام بسيار به تلاوت و حفظ قرآن كريم داشت و به شاگردان پيوسته توصيه مي‌كرد كه همانند پدران و اجدادتان هر بامداد بعد از گزاردن دوگانه (نماز صبح) به درگاه يگانه، حتماً يك سوره يا حداقل چند آيه را پاي نماز بخوانيد. خلاصه آن كه با قرآن (مانند گذشتگان) انس داشته باشيد تا دل‌هايتان به نور قرآن روشن شود[6].
علامه سيد جعفر مرتضي عاملي:
... حافظان امت در قرآن نقطه و حركات اعرابي را گذاشتند و ضبط كردند و چگونگي نطق به نص قرآن را كه حتي در «واو» هم محفوظ و مصون مانده براي همگان بيان داشتند. چگونه ممكن است كوچكترين شكي بر آن وارد شود، حال اينكه فقط كساني كه قرآن را در سينه‌ها حفظ كرده بودند، هزاران نفر بودند كه از زمان پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله آن را سينه به سينه به هم منتقل و بر آن بزرگان پير شدند و كودكان به جواني و جوانان به پيري رسيدند. حتي مي‌گويند: «آن تعداد از قاريان قرآن كه در جنگ صفين حضور يافتند سي‌هزار نفر بودند.» پس چگونه است قارياني كه در اين واقعه شركت نكردند؟! (در صدر اسلام به حفاظ قاري، قاري گفته مي‌شد و در واقع قرائت از حفظ جدا نبود.) ... اميرالمؤمنين عليه‌السلام در جهت تشويق مردم به حفظ قرآن، براي كساني كه قرآن را حفظ كنند، سهمي در بيت‌المال قرار داد[7].
منابع:
[1]. مستدرك الوسائل , ج 4, ص 375..
[2]. وصيت‌نامه شهيد اول، غاية المراد، ص 183.
[3]. منيةالمريد، شهيد ثاني، تحقيق رضا مختاري، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ دوم سال 74، ص 263.
[4]. ميراث ماندگار 1/63.
[5]. مقدمه حضرت آيت‌الله خزعلي، حافظ قرآن و نهج‌البلاغه و عضو فقهاي شوراي نگهبان بر كتاب «چگونه قرآن را حفظ كنيم».
[6]. فصل‌نامه بينات شماره 9 ص 40.
[7]. پژوهشي نو درباره قرآن كريم، علامه سيدجعفرمرتضي عاملي، ترجمه محمد سپهري، شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي، چاپ اول بهمن 74، ص 259.
نویسنده: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان
