واکنشها به برکناری متکی

مقدمه:

-خبر برکناری ناگهانی آقای متکی وزیر سابق خارجه بسیار سریع و توجه برانگیز بود.رییس جمهور دیروز طی حکمی آقای صالحی رییس سازمان انرژی هسته ای را به سرپرستی وزارت خارجه منصوب و در نامه‌ جداگانه‌ای از زحمات و خدمات منوچهر متكی در دوران تصدی مسئولیت وزارت خارجه قدردانی كرد.

خبرگزاری مهر نیز گزارش داده است كه این بركناری در حالی است كه منوچهر متكی به عنوان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران هم اكنون به منظور ابلاغ پیام احمدی نژاد به رئیس جمهور سنگال در این كشور به سر می برد.

موضوع تغییر متکی با توجه به حضور 6 ساله وی در پست وزارت خارجه -که در میان تمام وزرای دولت های نهم و دهم یک رکورد محسوب می شود- و با عنایت به اینکه بارها در گذشته این موضوع مطرح شده بود مایه تعجب نبود اما آنچه که حیرت همگان را برانگیخت این بود که متکی برای ابلاغ پیام رئیس جمهور به رئیس جمهور سنگال در ماموریت کاری خارجی حضور داشت و هنوز به کشور بازنگشته حکم تغییر او منتشر شد!

این انتخاب و دگرگونی با واکنشهای شخصیتها و رسانه های مختلف روبرو شده است که آنرا با هم مرور می کنیم.

علا الدین بروجردی رییس کمیسیون سیاست خارجی مجلس:

رییس كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی از بركناری وزیر امور خارجه ابراز بی اطلاعی كرد و گفت: مجلس در جریان نبوده و همین الان توسط خبرنگار خبرآنلاین از این موضوع اطلاع پیدا كرده است.

علاء الدین بروجردی پس از اینكه از خبرنگار خبرآنلاین، فرد جایگزین آقای متكی را پرسید، گفت: مگر آقای متكی در حال حاضر در سفر نیستند، یعنی در شرایطی كه ایشان به ماموریت فرستاده شدند، حكم بركناری صادر شده است؟

بروجردی در پاسخ به این كه آیا در روزهای اخیر در جریان اخباری مشابه مبنی بر بركناری آقای متكی قرار داشته اید یا نه، گفت: خیر این موضوع اصلا مطرح نبوده و بهتر است با آقای مهمان پرست تماس بگیرید و دلایل بركناری آقای متكی را جویا شوید.

بروجردی پس از اطلاع از این موضوع گفت خودش با مسئولان وزارت امور خارجه تماس خواهد گرفت و اطلاعات بعدی را در

اختیار رسانه ها قرار می دهد.

هم چنین حشمت الله فلاحت پیشه در گفت وگو با خانه ملت اظهار داشت: برکناری وزیر امور خارجه ای که در حال انجام ماموریت برای کشور و نظام است به این شکل، در عرف بین المللی رایج نیست.

وی خاطر نشان کرد: تغییر وزیر امورخارجه به طور معمول با هدف تحول راهبردی در دیپلماسی یا اتفاق سیاسی انجام می پذیرد؛ اما نه در زمانی که وزیر به عنوان نماینده کشوری با فرهنگ و تمدن ایران در حال مذاکره در کشور دیگری است.

این عضو کمیسیون امنیت ملی سیاست خارجی یادآور شد: تغییر متکی یک اتفاق سیاسی است نه تحول راهبردی.

نماینده اسلام آباد گفت: بررسی موضوع برکناری وزیر امورخارجه محتاج روشنگری بیشتری است که باید رییس جمهور نسبت به این تصمیم توضیح دهد.

فلاحت پیشه یادآورشد: کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در راستای وظیفه نظارتی اش موضوع برکناری وزیر امورخارجه در هنگام سفر به سنگال را مورد بررسی قرار می دهد، هرچند برکناری وزرا را حق رییس جمهورمی دانیم.

سایتهای ایرانی که شوکه شدند:

سایت تابناک با برگزیدن تیتر "منوچهر متکی در سنگال، برکناری در تهران " تعجب خود را از این خبر نشان داد و سایت خبرآنلاین نیز با اشاره به شوکه شدن بروجردی از شنیدن خبر برکناری متکی شگفتی خود را به خوانندگانش منتقل کرد.

سایت فردا هم تیتر برکناری متکی را انتخاب کرد اما با روتیتر"پایان شایعات" تلویحا به مکرر بودن خبر تغییر وزیر خارجه در گذشته اشاره کرد.

جهان نیوز هم خبر برتر صفحه نخست خود را به این خبر اختصاص داد و در لید خبر نوشت:منوچهر متکی در حالی که در ادامه ماموریت در آفریقا به سر می برد حکم برکناریش در پایگاه اطلاع رسانی دولت منتشر شد.

سایت رجا نیوز حامی تغییر:

سایت رجا نیوز از حامیان رییس جمهور ضمن حمایت از این تحول چنین نوشت:

دیپلماسی دولت‌های نهم و دهم اگرچه همواره به‌عنوان دیپلماسی فعال و تهاجمی شناخته شده و رهبر انقلاب نیز بر این موضوع تأکید کرده بودند اما این شیوه مواجهه عمدتاً در اثر ابتکارها، سخنرانی‌ها و اقدامات شخص رئیس‌جمهور بود و وزارت‌خارجه در این زمینه عملکرد قابل قبولی نداشت، به‌طوری که از مدت‌ها قبل انتظار تغییر در رأس وزارت‌خارجه و قرار گرفتن فردی با ویژگی‌های مشابه رئیس‌جمهور به‌منظور هم‌افزایی وجود داشت.

همچنین فرصت‌های قابل توجهی برای فعال کردن نمایندگی‌های ایران برای تبیین گفتمان انقلاب اسلامی در اثر فضایی که احمدی‌نژاد در دنیا ایجاد کرد، پدید آمد که به‌نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی کشور نتوانست از این فرصت‌ها استفاده کند و در برخی موارد حتی در جلسات غیررسمی، سیاست‎های رسمی دولت از سوی دیپلمات‌های ایرانی رد می‌شد.

رسانه های عربی:

بركناری منوچهر متكی وزیرامورخارجه كشورمان بازتاب گسترده ای در میان رسانه های عربی داشته است.

به گزارش خبرآنلاین، خبرگزاری اردنی سرایا در خبری فوری با اشاره به بركناری متكی،‌ این اقدام احمدی نژاد را یك نوع عكس العمل به برخی از كارهای صورت گرفته توسط وزیر خارجه سابق اعلام كرد.

پایگاه المنار به نقل خبر از ایرنا با اشاره به این كه متكی در سفر است آن را ناگهانی توصیف كرد.

خبرگزاری سیریا نیوز در اولین لحظات انتشار خبر تغییر وزیر خارجه ایران آن را منتشر كرد و به تحلیل آن و پرونده هسته ای ایران پرداخت.

بی بی سی عربی نیز با اشاره به تاریخچه متكی و صالحی آن را بی ارتباط با فشار نمایندگان مجلس در خصوص ناكارآمدی متكی ندانست.

خبر عزل متكی بدون هیچ توضیحی منتشر شد و به اعتقاد جیمز رینولدز خبرنگار بی‌بی‌سی در ایران در واقع سورپرایز بزرگی بود.برخی بر این اعتقادند كه این تصمیم شاید بخشی از بازی سیاسی قدرت میان محافظه‌كاران و لیبرالها در ایران است.

متكی در زمان فشارهای جامعه بین‌الملل بر ایران بر سر پرونده هسته‌ای همواره مورد انتقاد بوده است.متكی كه در زمان ابلاغ خبر عزل خود در سنگال به سر می‌برد از سال 2005 ریاست دستگاه دیپلماسی در ایران را بر عهده دارد.این دیپلمات 57 ساله انگلیسی،تركی و اردو خوب صحبت می‌كند  و تحصیلات خود در رشته روابط بین‌الملل را در دانشگاه تهران به پایان رسانده است.

خبرگزاری نووستی عربی با نقل این خبر پرسیده كه صالحی چه تدابیری در خصوص تحریم خواهد داشت.

سایت روزنامه الشروق نیز با اشاره به این كه احمدی نژاد ماه هاست كه در فكر عزل متكی است،نوشت: اختلاف این دو ناشی از اعتقاد متكی به دخالت احمدی نژاد در تصمیمات وزارت خارجه است. این روزنامه صالحی را یك فرد معتدل برشمرد.

سایت النشرة لبنان نیز این عزل و انتصاب را یك شوك در سیاست خارجه ایران قلمداد كرد.

خبرگزاری آسوشیتدپرس:

این خبرگزاری دراین باره گزارش داده است که احمدی‌نژاد وزیر امور خارجه خود را عزل و رییس سازمان انرژی اتمی را به

عنوان سرپرست ارشد وزارت امور خارجه انتخاب کرد.در بیانیه‌ای که در سایت دولت منتشر شد رییس ‌جمهور ایران بدون هیچگونه توضیحی به پنج سال دوره خدمت متکی پایان داد.

در طی یک سال اخیر رسانه‌های ایرانی همواره اعلام می‌کردند که حقوقدانان و سیاستمداران به دلیلی فشارهای شورای امنیت بر سر پرونده هسته‌ای همواره خواهان برکناری متکی بودند. آنها متکی را وکیل توانمندی برای دفاع از حقوق ایران نمی‌دانستند و بر این اعتقاد بودند که وی قدرت اقناع ندارد.

روزنامه صهیونیستی هاآرتص

روزنامه صهیونیستی هاآرتص نیز  دلیل عزل متکی را انتقادات او به احمدی‌نژاد عنوان کرده است.

این روزنامه در گزارش خود آورده است : احمدی‌نژاد طی حکمی علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران را که یکی از نزدیکان به وی به لحاظ اعتقادی است به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه انتخاب کرد.گفته می‌شود که متکی بارها سیاستهای احمدی‌نژاد را مورد انتقاد قرار داده بود و یکی از دلایل این تصمیم نیز همین است.

انتقاد کیهان از نحوه بر کناری:

اما شاید همه منتظر واکنش کیهان به عنوان اصولگرای صریح بودند.حسین شریعتمداری در ستون نکته خود به صراحت از نحوه  جابجایی انتقاد کرد و نوشت:

عزل آقای منوچهر متکی از وزارت امور خارجه و انتصاب همزمان آقای دکتر علی اکبر صالحی به سرپرستی این وزارتخانه که عصر دیروز طی دو حکم جداگانه از سوی ریاست محترم جمهوری صورت پذیرفت، اقدامی کاملا قانونی و در حوزه اختیاراتی بوده است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به رئیس جمهور محترم کشورمان داده است. اما در قانون اساسی نیامده است که رئیس جمهور مکلف است وزیر امور خارجه کابینه خود را دقیقا هنگامی که به عنوان ماموریت رسمی در یک سفر خارجی به سر می برد، از وزارت برکنار کند! و یا در هیچ رساله ای به رئیس جمهور محترم توصیه نشده است که مثلا؛ «مستحب است وزیر امور خارجه در آستانه تاسوعا و عاشورای حسینی(ع) عزل شود و تاخیر در برکناری او تا پایان تاسوعا و عاشورا، کراهت داشته و خلاف احتیاط است»

چرا...؟! در عرف شناخته شده سیاسی، عزل یک وزیر در حال ماموریت- آنهم ماموریت خارجی وزیر خارجه- علاوه بر آن که نشانه بروز ناگهانی اخلال در سیاست خارجی یک کشور تلقی می شود، اهانت آشکار به شخصیت وزیر عزل شده نیز هست و این تلقی را - چه بخواهیم و چه نخواهیم- در پی خواهد داشت که یکی از رخدادهای اخیر سیاست خارجی کشور- روی واژه اخیر تاکید می شود- رضایت رئیس جمهور را به دنبال نداشته است! و اما، چرا یکی از رخدادهای اخیر؟!

حدس ویژه کیهان:رابطه بین عزل متکی و مشائی؟!

کیهان در ادامه مطلب خود به صورت ضمنی به یکی از دلایل احتمالی عزل یکشبه آقای متکی آن هم در حال مسافرت خارجی اشاره می کند و می نویسد:

چند ماه قبل، وقتی آقای رئیس جمهور، چند تن از نزدیکان خود از جمله آقای اسفندیار رحیم مشایی را به عنوان نماینده ویژه خود در امور خاورمیانه، آفریقا، آسیا و... منصوب کرد، این اقدام ایشان با اعتراض آقای متکی روبرو شد که معتقد بود انتصاب نماینده ویژه، حرکتی موازی در سیاست خارجی و آسیب رسان است و اما، پس از تأکید رهبرمعظم انقلاب بر اجتناب و پرهیز دولت از موازی کاری در سیاست خارجی، رئیس جمهور محترم احکام صادره را لغو و مسئولیت نمایندگان ویژه را به «مشاور» تغییر داد. ولی سه روز قبل، آقای اسفندیار رحیم مشایی حامل پیام رئیس جمهور به ملک عبدالله پادشاه اردن بود.

این مأموریت آقای مشایی با جایگاه رسمی وی به عنوان رئیس دفتر رئیس جمهور همخوانی چندانی ندارد و به پست و جایگاه «مأمور ویژه» شبیه تر است شاید این مأموریت با اعتراض آقای متکی روبرو شده باشد! و... شاید هم علت دیگری در میان باشد... و در هر دو حالت، شایسته تر آن بود که ریاست محترم جمهوری لااقل تا بازگشت آقای متکی از مأموریت خارج کشور، صدور حکم عزل ایشان را به تأخیر می انداختند، تا خدای نخواسته تصور نشود رئیس جمهور محترم تاب کمترین انتقاد به رئیس دفتر خویش را ندارند.

نتیجه گیری:

مسلما طبق قانون اساسی عزل و جابجایی وزرا حق قانونی و جزو اختیارات رییس جمهور است.اما به نظر می رسد عزل ناگهانی و آن هم در مسافرت خارجی وزیر امور خارجه آن هم در شرایطی که از مدتها قبل سخن از پایان همکاری آقای متکی با کابینه مطرح بوده  چندان با مصالح ملی موافق نبوده و این شائبه را در اذهان پدید می آورد که چه حادثه فوری و یا اخلال بنیادینی در سیاست خارجی ایران اتفاق افتاده است که نیاز به برکناری از راه دور بود.از سوی دیگر امیدواریم رییس جمهور محترم با آسودگی و فراغ بال فرد مورد نظر خود را که هماهنگتر با اصول دیپلماسی دولت دهم است انتخاب و سیاست خارجی با رعایت اصول عزت،حمکت و مصلحت با سکاندار جدید  به افقهای جدیدی دست یابد.

سید حسین زرهانی

گروه جامعه و ارتباطات