نکاتی درباره غذا از آیت الله العظمی محمدتقی بهجت

بسم الله الرحمن الرحیم

اعتدال و تنوع در غذا

یکی از توصیههای مرحوم آیت الله العظمی بهجت برای تندرستی این است که در غذا، اعتدال داشته باشیم و از افراط و تفریط بپرهیزیم. ایشان در این باره میگویند: (1)

«اعتدال در غذا برای سلامتی مزاج خیلی مفید است. اگر انسان همیشه به نان خوردن عادت داشته باشد، بهتر است گاهی برنج بخورد؛ و اگر همیشه برنج میخورد، بهتر است گاهی نان و یا آش بخورد و تنوع در غذا داشته باشد.

شخصی دندانش درد میکرد، نزد طبیب رفت که آن را بکشد؛ طبیب گفت: «اگر سر درد گرفتی، سرت را هم میکشی؟! اعتدال معده، دنداندرد را هم برطرف میکند.» و بالاخره آن آقا دندانش را نکشید.»

عمل به طبّ مأثور از اهل بیت علیهم السلام

با توجّه به این که علم الهی معصومین علیهم السلام، محدود به امور معنوی نیست؛ قطعا  اگر درباره مسائل طبّی و امور مربوط به تندرستی، توصیهای داشته باشند، بهترین توصیه است. اگر روایتی از معصوم (علیه السلام) صادر شده باشد، شکی در صحّت آن نیست. هرچند بسیاری از معارف اهل بیت به دست ما نرسیده است، اما در میان همین مقداری که در دسترس ماست گنجینههای گرانبهایی یافت میشود که عمل به آن نجاتبخش است.

از توصیههای برخی از بزرگان، عمل به دستورات طبّی است که از ایشان (علیهم السلام) به دست ما رسیده است.

آیت الله العظمی بهجت در این باره میفرمایند: (2)

«مرحوم مجلسی در یکی از مؤلَّفاتش نوشته است: «اگر انسان به طبّ مأثور از ائمّه اطهار علیهم السلام عمل کند، به بیماری مبتلا نمیشود؛ زیرا آنها عالِم به خواصّ مأکولات و سبزیها و چیزهای دیگر هستند.» بنده هم فیالجمله دیدهام شخصی به طبّ مأثور عمل کرد، حدود هشتاد سال داشت و مریض نشده بود. زمانی که ما در نجف بودیم و وبا زیاد شیوع داشت، ایشان به عیادت بیماران میرفت، با این حال به بیماری دچار نشد و فقط در اواخر عمر مرضش این بود که به نماز جماعت نمیآمد و به استراحت میپرداخت. البته برای کارهای دیگر بیرون میآمد و نمیدانم که آیا در وقت وفات مریض شد و یا خیر.»

و درجایی دیگر میفرمایند: (3)

«انسان میتواند با رعایت آداب شرعی و دستورهای دینی، از اطبّاء مستغنی شود.

آقایی به فرزندانش تذکّر میداد: سفارش در فلان دفتر نوشتهام و آن این است که هر روز صبح، یک عدد سیب میل کنید، و کاری به دکترها نداشته باشید.

آقایی که نود الی صد سال سن داشت، میگفت: هر صبح یک سیب رنده میکنند و من میخورم و میتوانم از جا بلند شوم و در طول سال، در خانه سیب نگه میداریم.»

در تأیید کلام بالای  آیت الله العظمی بهجت(ره)، مطلبی را از شیخ محمدتقی بهلول (ره) نقل میکنیم: (4)

«نسبت به بقیه مردم خیلی کمترمریض میشوم... به دود محتاج نیستم، خوراکم را از روی طب‌الرضا می‌خورم...

بگذارید تاریخش را برایتان خلاصه کنم؛ خلاصه‌اش این است که خلفای عباسیه از بس که به حیات خود پابند بودند که صحیح و سالم باشند، هر کدام در پایتخت خود یک دکتر اروپایی دائمی داشتند که هر وقت محتاج شدند به او مراجعه کنند. مأمون هم یک دکتر داشت. وقتی که امام رضا(علیه السلام) را ولیعهد خود کرد، یک روز در مجلس مأمون، امام رضا (علیه السلام) با آن دکتر روبه‌رو شدند. آن دکتر از ایشان پرسید: «جدّ شما با این‏که تصدیق طبابت کرده و گفته: «العلم علمان علم الابدان و علم الادیان»، (5) پس چرا در طب کتابی ندارد؟ و خدایتان در قرآن چرا در باره طب چیزی نگفته؟»

امام رضا (علیه السلام) جواب دادند‌: «خدای ما همه طب را در قرآن در یک کلمه گفته: کلوا و اشربوا و لا تسرفوا. (6) اگر کسی به این کلمه عمل کند، بیمار نمی‌شود و به طبیب هم احتیاج پیدا نمی‌کند. و جدم فرموده:‌ المعدة بیت کل داع و الحِمیَة رأسُ کل دواء؛ (7) شکم مایه درد است و پرهیز مایه دوا».

مأمون گفت: «خیلی خوب است که شما این را یک کمی بسط بیشتری بدهید.» امام رضا (علیه السلام) قبول کردند و رساله‌ای در طبابت نوشتند و به مأمون دادند و او منتشر کرد. این رساله به «رسالهی ذهبیّه» مشهور شد و شاید الآن هم در بعضی از کتاب‌فروشی‌های مشهد پیدا شود. من «رسالهی ذهبیه» امام رضا (علیه السلام) را از بر دارم و یک عمر است که به دستورات آن عمل می‌کنم، مخصوصاً دستوری را که حضرت درباره وعده‌های غذایی به مأمون دادند و از این بابت خیلی کم گرفتار مرض می‌شوم و حالم خوب است.»

هم غذا و هم دوا

آیت الله العظمی بهجت سه غذا را به عنوان موادّی که هم جنبه غذائیت دارند و هم دوا هستند، معرفی میکنند و در این باره میگویند: (8)

«خرما، شیر، ماست، زیت (9)، جامع بین غذا و دواست؛ در بسیاری از موارد انسان به غذایی میل دارد، ولی مظنون است که مضرّ و موجب مرض و یا مُبطِئ (10) است.»

خرما، علاج سرطان

آیت الله العظمی بهجت گفتهاند: (11)

«تعجب است که با این همه پیشرفتهای علمی و طبّی هنوز نتوانستهاند سرطان را علاج و یا از آن جلوگیری کنند و یا اینکه بفهمند از چه حاصل میشود. میگویند: عراق و مناطقی که نخلستان دارد و خرماخیز است، مبتلایان به سرطان خیلی کم و نادر هستند. یکی از اطبّاء مدّعی بود که دارویی کشف کرده است که میتواند سرطان را درمان کند و گفته است که آن را از «قانون» شیخ ابنسینا برگرفته و عمدهی اجزای آن شیره خرماست.»

ضرر غذای سرخ کرده

در بسیاری از اوقات، ممکن است برای غذاهایی که دوست داریم، خواصّی بتراشیم و از ضررهای آن غفلت کنیم؛ مانن غذاهای سرخکردنی. گاهی هم برخی غذاها را با وجود اینکه خواص مفیدی دارند، به دلیل این که لذیذ نیستند، رها میکنیم. مرحوم آیت الله العظمی بهجت میگویند: (12)

«ما غذاهای لذیذ را خوب و مفید و غذاهای غیر لذیذ را بد میدانیم در حالی که چه بسا غذاهایی که با روغن سرخ شده مضرّ باشند ولی غذای آبپز نظیر آب گوشت مفید باشد.»

رعایت نظم در غذا خوردن و خوابیدن

از توصیههایی که از معصومین و بزرگان به ما رسیده است، حفظ نظم در همه کارها و از جمله در خواب و خوراک است. شاید مشغلههای روزانه، خیلی از وقتها باعث بینظمی در این امور شود.

آیت الله العظمی بهجت میفرمایند: (13)

«اخلال در نظم خوردن غذاو هضم آن، و نیز اخلال در نظم خواب و دیگر کارها، موجب تأخیر تأثیر در آنها است؛ لذا درباره رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، آمده است: «کانَ إدامُهُ الْجوعَ» (14)؛ جوع و گرسنگی، خوراک و غذای ایشان بود.

...آری قرآن و عترت –علیهم السلام- دنیای ما را نیز تأمین کردهاند.»

تا گرسنه نشدید نخورید، پیش از سیر شدن، از غذا دست بردارید

آیت الله العظمی بهجت رحمه الله: (15)

«یکی از مصریها نوشته است: یَجِبُ أنْ یَتَجَنّبَ المریضُ الدواءَ، کَما یَتَجَنّبُ مِن السّمّ (16)

... در روایات ما آمده است: تا گرسنه نشدید نخورید، و پیش از آنکه سیر شوید از غذا دست بردارید.

شیخ الرئیس هم کلمهای دارد که خیلی عجیب است. میگوید:

الطّبُّ مجموعٌ فی هذه الکلمة:

اجْعَلْ طعامَکَ کلَّ یومٍ مرّةً

وَ احْذَرْ طعاما قبلَ هضمِ طعامٍ

[در هر روز، یک وعده غذا بخور و پیش از اینکه غذای اولی هضم شود، از خوردن غذا بپرهیز.]

یعنی: گرسنگی کشیدن بیشتر موجب صحّت است تا پرخوری و سیری.

...گویا معروف است که اگر کسی چهل ساله بشود و دوای صحّت خود را نیابد، [خیری در او نیست].

نقل شده است: وقتی مار چشمش نابینا میشود، از محلّی که زندگی میکرد به محلّی دیگر میرود و بینا میشود.

انسان اگر داء و دوای خود را تشخیص دهد، هیچ ضرری به او نمیرسد، و لا اقلّ من الاحتیاط (17)»

درمان «دیابت»

درباره درمان بیماری قند (دیابت) پرسشهایی از مرحوم آیت الله العظمی بهجت شده است، که ایشان این پاسخها را (در سه جای مختلف) گفته اند: (18)

«شاید باید زیاد به مسافرت بروی و ورزش کنی.»

در پاسخ جوانی که همین بیماری را داشت: «بینالطلوعین در هوای آزاد قدم بزنید.»

«هندوانه ابوجهل (حنظل) بخورید، البته بسیار کم، زیرا زهر است.»

لذت طعام را روزهداران میدانند

اگر انسان طعم گرسنگی را بچشد، در این صورت است که غذا برای او بسیار لذیذ خواهد بود و قدر این نعمتهای الهی را بهتر خواهد دانست. از جمله شخص روزهدار که افطار برایش بسیار لذّتبخش است، هم از نظر لذّت جسمی و هم معنوی؛ البته هنگام افطار و سحری خوردن، آنقدر شکمش را پر نکند که اصلا گرسنگی را احساس نکند.

آیت الله العظمی بهجت در این باره میفرماید: (19)

«همچنین در روایت است که:

لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ فَرْحَةٌ عِنْدَ إِفْطَارِهِ وَ فَرْحَةٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّهِ (20)؛ [روزهدار دو خوشحالی دارد: یکی هنگام افطار و دیگری هنگام دیدار پروردگار.]

البته این در صورتی است که در فطور و سحری، نخوردنِ در روز را تدارک نکند.

دوازده روز از رمضان گذشته بود، روزهداری در مسجد کوفه میگفت: تا به حال گرسنه نشدهام، صوم هم برای او جوع آور نیست!

با اینکه بعضی طالب چلو مرغ و غذاهای لذیذند، [اما] درباره مقدار خوردن در روایات آمده است «وقتی که گرسنه شدی بخور». اگر انسان گرسنه باشد نان خالی هم برای او لذیذ است، لذت طعام را صائمین میدانند.»

ایشان در جایی دیگر میگویند: (21)

«امتحان شده و مجرّب است در وقت افطار، نان و چای برای صائم از طیّباتی که دیگران میخورند، بیشتر لذّت دارد.

آری قرآن و عترت –علیهم السلام- دنیای ما را نیز تأمین کردهاند.»

روایت بالا که آیت الله العظمی بهجت بیان کردند، از امام صادق علیه السلام نقل شده است. مشابه روایت مذکور، حدیث قدسی هم داریم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلّم و در حدیث دیگری امام سجاد علیه السلام از خداوند متعال نقل فرمودهاند که: قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِهِ وَ لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ حِینَ یُفْطِرُ وَ حِینَ یَلْقَى رَبَّهُ... (22)

مایعات خواب آورند

آیت الله العظمی بهجت درباره علاج بیخوابی گفتهاند: (23)

«خوردن مایعات و ماست و خیار، برای زود خوابیدن خوب است؛ البته شاید هضم خیار سنگین باشد ولی آبدوغ –هرچند یک لیوان در شب خورده شود- برای خواب مفید است.»

البته توصیههای دیگری هم درباره علاج بیخوابی دارند، که ما فقط بخشی را که مربوط به خوردنیها بود، آوردیم. (24)

پی نوشت ها:

(1) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص338

(2) پرسشهای شما، پاسخهای آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص175و 176

(3) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج3، ص238

(4) شیعه آنلاین

(5) بحار الانوار، ج1، ص220؛ بحار الانوار، ج30، ص414؛ بحار الانوار، ج62، ص122؛ کنز الفوائد، ج2، ص107

(6) سوره اعراف/ آیه31

(7) بحار الانوار، ج59، ص290؛ طب النبی، ص19

(8) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص146

(9) روغن زیتون

(10) بهبودی از بیماری را به تأخیر بیاندازد

(11) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج3، ص158

(12) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج2، ص248

(13) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص146

(14) نهج البلاغة/227؛ بحار الانوار، ج14، ص238

(15) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج3، ص238

(16) بیمار، همانگونه که از خوردن زهر اجتناب میکند، باید از خوردن دارو بپرهیزد

(17) حد اقل باید احتیاط کند

(18) پرسشهای شما، پاسخهای آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص175و 176 / گوهرهای حکیمانه، ص17

(19) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص226

(20) الكافی، ج4، ص65؛ من‏لایحضره‏الفقیه، ج2، ص76؛ وسائل‏الشیعة، ج10، ص397 و ص403

(21) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج1، ص146

(22) من‏لایحضره‏الفقیه، ج2، ص75؛ وسائل‏الشیعة، ج10، ص400؛ مستدرك‏الوسائل، ج7، ص498

(23) در محضر آیت الله العظمی بهجت، ج2، ص14

(24) همان

فرآوری: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان