تبیان، دستیار زندگی
از آثار عارف بزرگ و فیلسوف و حکیم و برجسته قرن سیزدهم ق حاج ملاهادی سبزواری (م 1290ق)است. شارح کوشیده مثنوی را با موازین حکمت و شریعت تفسیر کند و در واقع پیوندی بین افکار مولوی و مکتب ملاصدرا (صدرالمتألهین) به وجود آورد. ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (6)

بخش اول: نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (1)

بخش دوم: نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (2)

بخش سوم: نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (3)

بخش چهارم: نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (4)

بخش پنجم: نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (5)

61-شرح اسرار (ق13)

نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (6)

از آثار عارف بزرگ و فیلسوف و حکیم و برجسته قرن سیزدهم ق حاج ملاهادی سبزواری (م 1290ق)است. شارح کوشیده مثنوی را با موازین حکمت و شریعت تفسیر کند و در واقع پیوندی بین افکار مولوی و مکتب ملاصدرا (صدرالمتألهین) به وجود آورد. این شرح به کوشش مصطفی بروجردی و همت انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سه جلد و در تهران چاپ شده است.

62-المنهج القوی (ق 13)

مشهورترین تفسیرمثنوی به زبان عربی است که شارح آن یوسف بن احمد مولوی در قرن سیزدهم می زیسته و در سال 1289ق در مصر به چاپ رسیده است. شارح نخست تمام ابیات مثنوی را به زبان عربی برگردانده و سپس به شرح ابیات پرداخته است. شارح در این شرح از فاتح الابیات استفاده فراوان برده و گویا ترجمه گونه ای از آن است.

63-شرح مثنوی(ق13)

شرحی کامل و مختصر و موجز بر مثنوی به زبان ترکی از شیخ مراد بخاری (م1265ق) از علمای بزرگ قرن سیزدهم است. شارح از پیروان طریقت نقشبندیه و همچنین «خمرویه» بوده است و به تدریس مثنوی مشغول بوده و شرح خود را از سال 1255 ق آغاز کرده و تا حدود سال 1267 ق به پایان برده است.

64-ترجمه و شرح مثنوی (ق13)

شرحی است بر مثنوی به ترکی از عابدین پاشا (م1259ق) از اهالی پروز و برای تقدیم به دربار در یک جلد تدوین شده است. نخستین بار به سال 1886م (1286ق) در مجله ای نفیس در مطبعه ی سیواس چاپ شده است و بار دیگر در شش جلد در استانبول به چاپ رسیده و نیکلسون از آن استفاده کرده است.

65-ره آورد مثنوی (ق14)

شرح مختصری است بر ابیات مشکل شش دفتر مثنوی که به ذوق و نظر حاج میرزا محسن عماد اردبیلی (م 1332ق) انتخاب و شرح شده است. این کتاب به سال 1356 از سوی انتشارات عطایی در تهران به چاپ رسیده است.

66- شرح مثنوی (ق 14)

از شروح معاصر ترکی است که به قلم احمد عونی قنق (م 1357ق) نوشته شده است و به سیاق آرای ابن عربی به خصوص نظریه وحدت وجودی شرح شده است. گولپینارلی درباره آن گفته: «اگر چه شرحی بهتر از شارحان دیگر بر مثنوی فراهم آورده، اما از آنجا که وی نیز منابع عمده را مد نظر قرار نداده و گاه به تعبیر فنی سخنان مولوی پرداخته، لذا شرح وی هم نمی تواند ماهیتی علمی عرضه کند».

شرح مختصری است بر ابیات مشکل شش دفتر مثنوی که به ذوق و نظر حاج میرزا محسن عماد اردبیلی (م 1332ق) انتخاب و شرح شده است. این کتاب به سال 1356 از سوی انتشارات عطایی در تهران به چاپ رسیده است.

67- مثنوی در سلوی (96) (ق14)

شرحی است از مولوی طاهر اولغون (م 1369-1370ق) مدرس مسجد جامع سلیمانیه که سال ها در آنجا به تدریس مثنوی پرداخته است. این شرح که در واقع تقریرات اوست و بیشتر دفتر اول را در بر دارد، به صورت «درسهایی از مثنوی» در سال های 1349 - 1350 به چاپ رسیده است.

68-مفتاح العلوم مولانا (ق14)

شرحی است به زبان اردو بر مثنوی از مولانا میرزا محمد نذیر نقشبندی مجددی که در سال 1344 ق در لاهور پاکستان به چاپ رسیده است. یک نسخه از آن در مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان وجود دارد.

69-ترجمه و حاشیه مثنوی (ق 14)

این ترجمه به زبان اردو و به همراه حاشیه آن در سال 1394به همت قاضی سجاد حسین دهلوی تألیف شده و نخست در سال 1396 ق در دهلی و بعد در پاکستان به چاپ رسیده است و نیز مرکز تحقیقات ایران و پاکستان آن را به سال 1389 ق به چاپ رسانده است.

70-اسرار العلوم مولوی(ق14)

شرحی است منظوم برمثنوی به زبان پشتو که آن را مولوی عبدالجبار بنکش قاضی کرم پارا چنار ساکن هنگو به نظم در آورده است. تاریخ تألیف مشخص نیست. یک نسخه از آن در کتابخانه پیشاور در 152 صفحه به تاریخ کتابت 1341 ق وجود دارد.

71-تفسیر مثنوی (ق 14)

شرحی است بر قسمتی از مثنوی از پیر امام شاه (م 1329ق) که به زبان پنجابی به نظم سروده است.

ب) شروح ناشناخته (ق 10-13)

نگاهی به شروح کهن مثنوی معنوی (6)

1-شرحی بر دفتر اول مثنوی و متعلق به قرن دهم که در پایان آن حکایاتی در باب اهمیت مثنوی و دلایل سرودن آن به زبان فارسی آمده و از زبان فارسی دفاع نموده است.

2-شرح مثنوی که در 984ق به قلم کاتب رضوان محمد رومی تحریر یافته است.

3-شرح بعضی از اشعار مثنوی که آن هم در سال 984ق کتابت شده و شارح آن مشخص نیست.

4-گزارشی بر دفتر اول مثنوی که در قرن دهم ق کتابت شده است.

5-شرح مفصل بر مثنوی که تنها دفتر ششم آن بر جای مانده و در سال 981ق به پایان رسیده و مؤلف آن نا مشخص است. یک نسخه ناقص از آن در کتابخانه مرعشی نجفی وجود دارد.

6- شرحی است بر شش دفتر مثنوی که نسخه هایی از آن کتابخانه های پاکستان: اسلام آباد، کراچی،اوچ و ... موجود است. در نسخه کتابخانه اوچ این شرح در دو مجلد تنظیم شده است: دفتر اول و دوم در یک جلد و چهار دفتر دیگر در جلد دیگر قرار دارد. در پایان دفتر پنجم تاریخ کتابت آن سال 1051 ق ثبت شده است. شارح در این شرح کوشیده است ابیات دشوار تمام مثنوی را شرح و گزارش کند.

7-شرحی است که تمام جلد سوم آن در 760 صفحه باقی است. گویا این شرح، شرح تمام مثنوی بود که یک جلد آن در کتابخانه نذیر احمد و علی احمد صاحبان نگهداری می شود.

8-شرحی است شش صفحه ای بر بیتی از مثنوی از دفتر ششم آن:

بت ستودن بهر دام عامه را /همچنان دان «کالغرانیق العلی»

یک نسخه از این شرح در کتابخانه «بهاولپور» وجود دارد و شارح آن ناشناخته است.

علاوه بر معرفی و نقد و تحلیل مثنوی تألیف رضا شجری که خود تحقیقی ارزشمند و عالمانه است و همچنین مقدمه شرح مثنوی معنوی شاه داعی شیرازی که به معرفی برخی شروح پرداخته است، خانم ماندانا صدیق بهزادی در تحقیق پر ارج خود که اخیراً با عنوان کتابشناسی مولوی تجدید چاپ شده است، از صفحه 477-516به معرفی نسخ خطی موجود از شروح کهن مثنوی پرداخته اند که ذکر هر کدام گذشت.

پایان

نویسنده:یوسف بیگ باباپور- عضو هیأت علمی دانشگاه

منبع: آینه پژوهش شماره 112

تهیه و تنظیم برای تبیان : زهره سمیعی - بخش ادبیات تبیان