ملاقات با شاهنامه شاه طهماسبی

مراسم رونمایی از «شاهنامه شاه طهماسبی»، با حضور و سخنرانی علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی معلم دامغانی، رییس فرهنگستان هنر، مهدی حسینی و دیگر هنرمندان فرهیخته و پژوهشگران روز دوشنبه، ‌ 8 اردیبهشت 93 در سالن ایران فرهنگستان هنر برگزار می‌شود.

شاهنامه شاه طهماسبی حاوی تصاویر 116 نگاره، جلد، آس‌تر بدرقه، سرلوح و دیگر تذهیب‌های موجود در موزه هنرهای معاصر، به همراه 33 نگاره از موزه متروپولیتن، 10 نگاره از مجموعه خلیلی در لندن، 9 نگاره از بنیاد آقاخان، 3 نگاره از موزه هنرهای ‌اسلامی قطر، 13 تصویر متن شاهنامه (نمونه خط و جدول بندی) و یک نگاره از موزه رضا عباسی تهران است که هر کدام از این نگاره‌ها، شرحی به دو زبان فارسی و لاتین دارد.

مقدمه این اثر را علی معلم دامغانی، محمود فرشچیان و علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نگاشته‌اند. این کتاب در قطع سلطانی و با صحافی نفیس و قاب در 420 صفحه توسط انتشارات فرهنگستان هنر به چاپ رسیده ست.

انتشار این اثر ارزشمند تاریخی پس از سال‌ها پژوهش وتحقیق با همکاری موزه هنرهای معاصر تهران و حمایت بانک پاسارگاد محقق شد.

رونمایی از این اثر نفیس، دوشنبه 8 اردیبهشت ماه، ساعت 16 در سالن ایران فرهنگستان هنر به نشانی خیابان ولی عصر (عج)، پایین‌تر از طالقانی، شماره 1552 برگزار می‌شود. حضور برای علاقه‌مندان آزاد است.

و اما شاهنامه تهماسبی چگونه اثری است؟

در میان نسخ شاهنامه هایی که به دستور پادشاهان، در دوره های مختلف تدوین و مصور گردیده است، شاهنامه شاه تهماسبی، از ارزش هنری بالایی برخوردار است. این نسخه خطی که از آثار نفیس و نادر دوره صفوی است، نگاره هایی بسیار زیبا، با شکوه و پرکار دارد که سبک مکتب تبریز، در آن ها به کار رفته است.

این كتاب كه آن را «شاهنامه شاه تهماسبی» خوانده اند در حقیقت یك شاهنامه خطی است از حكیم ابوالقاسم فردوسی كه دارای 258 مینیاتور نفیس است.

78 قطعه از این مینیاتورها بزرگتر از مینیاتورهای سایر شاهنامه های خطی است و باندازه 11 در 14 اینچ است.

این شاهنامه در سال (1959) از طرف آرتور حوقتون   “Arthur A. Houghton”‌ (هوتون) به موزه هنری متروپولیتن اهدا شده است و به همین جهت آن را «شاهنامه حوقتون» (شاهنامه هوتون) هم می گویند.

این شاهنامه توسط برجسته‌ترین نقاشان و خوش‌نویسان عهد صفوی و به خط نستعلیق تهیه شده‌است.

نگاره های این شاهنامه بین سالهای 1524 تا 1576 میلادی نقاشی شده و فقط دو عدد از آنها دارای امضاء نقاش است كه یكی از آنها میرمصور (صفحه 61) و دیگری دوست محمد (ص 521) است.

این دو نقاش كتابهای دیگری نیز تزئین نموده اند كه نسخه هائی از آنها در موزه لندن (شماره 2265) موجود است.

تهیه و آماده سازی این شاهنامه بیش از بیست سال زمان برد و در تدوین آن، مهم ترین هنرمندان دوران، از جمله سلطان محمد و آقا میرک دست داشتند، در دوران حکومت شاه تهماسب و در مکتب تبریز به اتمام رسید.

در اواخر سده شانزدهم میلادی این مجموعه نفیس به سلطان عثمانی هدیه داده شد و تا اوایل سده نوزدهم در عثمانی نگهداری می‌شد. اما پس از این تاریخ، دیگر خبری از شاهنامه نبود تا آنکه در سال 19ظ 3 میلادی، 1282 خورشیدی در نمایشگاه آثار هنر اسلامی در موزه‌ هنرهای تزیینی پاریس به نمایش گذاشته می‌شود. صاحب آن در این زمان «بارون دو روچیلد» (Baron Maurice de Rotschield) است و در سال 1959/1379 به مالکیت هوتن در آمد و از آن پس، به شاهنامه هوتن معروف شد.  متاسفانه این فرد در اقدامی غیر کارشناسانه و شاید ناجوانمردانه، شیرازه این کتاب نفیس را باز کرد و اوراق کتاب را فروخت!

به همین دلیل 258برگ نقاشی های این نسخه نفیس در سرتاسر موزه های جهان پخش شد و هنوز گه گاهی سر از یک حراجی در می آورد!

در فروردین 1390 برگی از این شاهنامه رکورد فروش آثار هنر اسلامی را شکست و به قیمت 7,4 میلیون پوند در حراجی ساتبیز فروخته شد.

با پیگیری ها و اقدامات به موقع دولت ایران و موزه هنرهای معاصر(در دوران ریاست دکتر علیرضا سمیع آذر) طی توافقی که میان ایران و موزه متروپلیتن انجام گرفت، تعدادی از برگ های این کتاب ارزشمند با یکی از نقاشی های "دکونینگ" (نقاش اکسپرسیونیسم انتزاعی امریکایی) مبادله شد و پس از گذشت چیزی قریب به 300 سال اوراقی از این شاهنامه به ایران و موطن اصلی خود بازگشت.

نسخه‌ای که بدست ایران رسیده‌است 118 نگاره دارد و هم اکنون در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می شود.78 برگ از نگاره ها در اختیار موزه ی متروپولیتن نیویورک قرار داد، یک برگ در اختیار موزه بریتانیا و سه برگ نیز موزه ی هنرهای اسلامی قطر در اختیار دارد. مابقی صفحات در تملک مجموعه داران خصوصی است.

اما هم اکنون به همت فرهنگستان هنر بالاخره نگاره های این اثر ارزشمند به صورت کتاب در اختیار عموم هنردوستان قرار خواهد گرفت و علاقمندان می توانند با خرید این کتاب، این شاهکار هنر ایرانی را به کتابخانه خود بیفزایند.

بخش هنری تبیان

روابط عمومی فرهنگستان هنر

میناسیان، لئون. مقاله “معرفی یك شاهنامه خطی نفیس ازموزه متروپولیتن نیویورك“.مجله هنر و مردم، دوره 13، ش 148 (بهمن 53): 77-79

خبرگزاری کتاب ایران

صداقت فاطمه، مقاله "شاهنامه شاه تهماسبی شاهکار مصورسازی مکتب تبریز، " . مجله مطالعات هنر اسلامی، پاییز - زمستان 1385; 3(5):45-72.

خبرآنلاین

مطالب مرتبط:

سلطان محمد و شاهنامه هوتون

مکتب دوم تبریز