تبیان، دستیار زندگی
روز قیامت، هم روز جمع است كه مردم یك جا براى حسابرسى جمع مى‏شوند و هم روز فصل است كه بعد از محاكمه، هر یك جداگانه به جایگاه خود مى‏روند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

به علم و دانشت مغرور نشو

غرور

روز قیامت، هم روز جمع است كه مردم یك جا براى حسابرسى جمع مى‏شوند و هم روز فصل است كه بعد از محاكمه، هر یك جداگانه به جایگاه خود مى‏روند.


رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ (آل عمران ـ 8)

(راسخان در علم مى‏گویند:) پروردگارا! پس از آن كه ما را هدایت كردى، دل هاى ما را به باطل مایل مگردان و از سوى خود، ما را رحمتى ببخش. به راستى كه تو خود بسیار بخشنده‏اى.

رَبَّنا إِنَّكَ جامِعُ النَّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ (آل عمران ـ 9)

(راسخان علم در ادامه دعا گویند:) پروردگارا! همانا تو مردم را براى روزى كه در آن شكى نیست گرد آورى. همانا خداوند وعده‏ى خود را تخلّف نمى‏كند.

در آیه قبل سخن از راسخان در علم بود و این دو آیه دعاهای آنها را در محضر پروردگار بررسی می کند. با اینکه لفظ راسخون در علم در آیه 7 آمده بود و مربوط به مقاله قبل بود ولی با توجه به مضامین این آیات که درخواست آنها از پروردگار است ترجیح دادیم در این مقاله به توضیح مختصری در این مورد بپردازیم:

"راسخون در علم" چه كسانى هستند؟

در قرآن مجید در دو مورد، این تعبیر به كار رفته است یكى در آیه 7 سوره آل عمران و دیگرى در سوره نساء آیه 162 آنجا كه مى‏فرماید: "لكِنِ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَ الْمُوْمِنُونَ یُوْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ"، "دانشمندان و راسخان در علم از اهل كتاب، به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پیش از تو نازل گردیده است ایمان مى‏آورند".

همان طور كه از معنى لغوى این كلمه استفاده مى‏شود منظور از آن، كسانى هستند كه در علم و دانش، ثابت قدم و صاحب‏ نظرند.

البته مفهوم این كلمه یك مفهوم وسیع است كه همه دانشمندان و متفكران را در بر مى‏گیرد، ولى در میان آنها افراد ممتازى هستند كه درخشندگى خاصى دارند و طبعاً در درجه اول، در میان مصادیق این كلمه قرار گرفته‏اند و هنگامى كه این تعبیر ذكر مى‏شود قبل از همه نظرها متوجه آنان مى‏شود.

"پیامبر خدا بزرگ‏ترین راسخان در علم بود و تمام آنچه را خداوند بر او نازل كرده بود از تاویل و تنزیل قرآن مى‏دانست، خداوند هرگز چیزى بر او نازل نكرد كه تاویل آن را به او تعلیم نكند و او و اوصیاى وى همه اینها را مى‏دانستند"

و اگر مشاهده مى‏كنیم در روایات متعددى "راسخون فى العلم" به پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه هدى علیهم السلام تفسیر شده، روى همین نظر است، زیرا بارها گفته‏ایم كه آیات و كلمات قرآن مفاهیم وسیعى دارد كه در میان مصادیق آن افراد نمونه و فوق العاده‏اى دیده مى‏شود كه گاهى در تفسیر آنها تنها از آنان نام مى‏برند.

در اصول كافى از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل شده است كه فرمودند:

"پیامبر خدا بزرگ ‏ترین راسخان در علم بود و تمام آنچه را خداوند بر او نازل كرده بود از تأویل و تنزیل قرآن مى‏دانست، خداوند هرگز چیزى بر او نازل نكرد كه تأویل آن را به او تعلیم نكند و او و اوصیاى وى همه اینها را مى‏دانستند".

روایات فراوان دیگرى در كتاب اصول كافى (اصول كافى، جلد 1 صفحه 213) و سایر كتب حدیث در این زمینه آمده است كه نویسندگان تفسیر "نور الثقلین" و تفسیر "برهان" در ذیل این آیه آنها را جمع ‏آورى نموده‏اند و همان طور كه اشاره شد تفسیر "راسخون فى العلم" به پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمه هدى علیهم السلام منافاتى با وسعت مفهوم این تعبیر ندارد، لذا از ابن عباس نقل شده كه مى‏گفت: من هم از راسخان در علم هستم، منتها هر كس به اندازه وسعت دانشش از اسرار و تأویل آیات قرآن، آگاه مى‏گردد و آنان كه علمشان از علم بى‏ پایان پروردگار سرچشمه مى‏گیرد طبعاً به همه اسرار و تأویل قرآن آشنا هستند در حالى كه دیگران تنها قسمتى از این اسرار را مى‏ دانند.

بعد از توضیحات مختصری که درباره راسخون در علم از آیه قبل باقی مانده بود و بهتر دیدیم که در ذیل این آیات تقدیم شما کنیم به تفسیر دو آیه 8 و 9 می پردازیم:

علم

رهایى از لغزش‏ها

از آنجا كه آیات متشابه  و اسرار نهانى آن ممكن است لغزشگاهى براى افراد گردد، و از كوره این امتحان، سیه ‏روى در آیند، راسخون در علم و اندیشمندان با ایمان، علاوه بر به كار گرفتن سرمایه‏هاى علمى خود در فهم معنى این آیات به پروردگار خویش پناه مى‏برند، و این دو آیه كه از زبان راسخون در علم، مى‏باشد روشنگر این حقیقت است.

بسیارند دانشمندانى كه غرور علمى، آنان را از پاى در مى‏آورد و یا وسوسه‏هاى شیاطین  و هواى نفس آنها را به بیراهه‏ها مى‏كشاند، اینجا است كه باید خود را به خدا سپرد و از او هدایت خواست.

حتى در بعضى از روایات آمده است كه شخص پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز خود را به خدا مى‏سپارد، و بسیار این دعا را تكرار مى‏كرد: یا مقلب القلوب ثبت قلبى على دینك‏ : "اى كسى كه دل ها را مى‏گردانى قلب من را بر دین خودت ثابت بدار". (تفسیر مراغى، جلد 3 صفحه 102)

و از آنجا كه عقیده به معاد و توجه به روز رستاخیز از هر چیز براى كنترل امیال و هوس‏ها  موثرتر است، راسخون در علم به یاد آن روز مى‏افتند، و مى‏گویند: "پروردگارا! تو مردم را در آن روزى كه تردیدى در آن نیست جمع خواهى كرد زیرا خداوند از وعده خود تخلف نمى‏كند".

و به این ترتیب از هوى و هوس ها و احساسات افراطى كه موجب لغزش مى‏گردد خود را بر كنار مى‏دارند.

آرى این گونه افراد هستند كه مى‏توانند آیات خدا را آنچنان كه هست بفهمند و از انحراف در امان بمانند (در حقیقت آیه اول اشاره به ایمان كامل آنها به مبدأ است، و آیه دوم اشاره به ایمان راسخ آنها به معاد).

اگر مشاهده مى‏كنیم در روایات متعددى "راسخون فى العلم" به پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه هدى علیهم السلام تفسیر شده

پیام‏های آیه 8:

1ـ به علم و دانش خود مغرور نشویم، از خداوند هدایت بخواهیم. «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا ...»

2ـ نشانه‏ى علم واقعى و رسوخ در علم، توجّه به خدا و استمداد از اوست. «إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»، «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا»

محور هدایت و گمراهى، قلب و افكار انسانى است. «لا تُزِغْ قُلُوبَنا»

4ـ در خط قرار گرفتن خیلى مهم نیست، از خط خارج نشدن بسیار اهمیّت دارد. «بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا ...»

5ـ هدیه و هبه‏ى دائمى و بى‏ منّت، مخصوص اوست. «إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ»

پیام‏های آیه 9:

1ـ راسخان در علم، به آینده و قیامت چشم دوخته‏اند. «إِنَّكَ جامِعُ النَّاسِ لِیَوْمٍ ...»

توجّه به حالات روحى در دنیا «لا تُزِغْ قُلُوبَنا» و پاسخ گویى به اعمال در آخرت، نشانه‏ى دانشمندان واقعى است. «لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ»

3ـ روز قیامت، هم روز جمع است كه مردم یك جا براى حسابرسى جمع مى‏شوند «جامِعُ النَّاسِ» و هم روز فصل است كه بعد از محاكمه، هریك جداگانه به جایگاه خود مى‏روند. «إِنَّ یَوْمَ الْفَصْلِ كانَ مِیقاتاً» (نبأ، 17)

4ـ راسخان در علم به قیامت یقین دارند، «لا رَیْبَ فِیهِ» چون به وفاى خداوند یقین دارند. «لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان


منابع:

تفسیر نور، ج 2

تفسیر نمونه، ج 2

تفسیر مراغى، جلد 3

اصول كافى، جلد 1

مطالب مرتبط:

درباره از دماغ فیل افتاده هایی که همه را ریز می بینند الا خودشان را

به خدا هم مغرور نباشیم

ما چرا مغروریم؟!

هر چقدر بخواهد شفاعت می‌کند!

سه اشتباه مهلک شیطان

راسخون در علم چه کسانی هستند؟